vraag
en antwoord
compensatie, een praktische
verrekening
24
mr. p. j. I. m. bartholomeus
Compensatie of schuldvergelijking is een van oudsher
toegepaste wijze van verrekening, die niet alleen in de
bankwereld veelvuldig wordt gebruikt maar ook in het
leven van alle dag. Zij vindt evengoed plaats bij de
betaling na het inwisselen van een krat lege bierflessen
tegen een volle, als bij het op eigen gezag door de bank
afboeken van een vordering wegens verschenen rente
tegen een tegoed in rekening-courant. Compensatie is
het over en weer geheel of gedeeltelijk tenietgaan van
schulden, doordat twee personen eikaars schuldenaar
zijn.
Het is duidelijk, dat niet alle schulden, welke twee
personen over en weer op elkaar hebben, zonder meer
tegen elkaar wegvallen. Een cliënt, de 100.000,-
schuldig is wegens een voorschot en daarnaast een
direct opvraagbaar tegoed heeft van 50.000,- hoeft
niet bang te zijn dat de bank, zolang het voorschot niet
opeisbaar is, zijn schuld van 100.000,- gaat compen
seren met de schuld van de bank ad 50.000,-, want
een eerste vereiste voor compensatie is, dat de beide
vorderingen opeisbaar zijn, terwijl zoals reeds gezegd,
daarnaast als eis geldt, dat twee personen wederkerig
eikaars schuldenaren zijn. Uit dit laatste vereiste van
wederkerigheid volgt, dat de bank de schuld van
100.000,- van haar cliënt, ook nadat het voorschot
opeisbaar is geworden, niet kan compenseren met een
schuld aan diens zoon uit hoofde van spaartegoeden. De
vader heeft een schuld aan de bank, doch deze heeft
geen schuld aan de vader maar aan eeri ander. Beide
schulden kan de bank onmogelijk tegen elkaar laten
wegvallen.
Een situatie als bij de vader en de zoon doet zich
omgekeerd voor als een tegoed bestaat bij de Stichting
Spaarbank en een schuld bij de bank. De cliënt heeft een
schuld bij de bank, doch niet deze maar de spaarbank,
een aparte rechtspersoon, heeft een schuld aan hem.
Ofschoon hier dus krachtens de wet geen compensatie
mogelijk zou zijn, voorzien de bepalingen waaraan de
spaarder zich heeft onderworpen in de mogelijkheid om
hier toch te compenseren.
Kan in geval van faillissement ook van compensatie
sprake zijn? Een cliënt met een negatieve stand op zijn
privé-rekening en een depositotegoed gaat failliet. Moet
de bank haar vordering indienen bij de curator en het
tegoed in de failliete boedel storten of kan zij ondanks
het faillissement toch compenseren? Indien de vordering
van de bank en haar schuld beide vóór de faillietverkla
ring ontstaan zijn, dan wel indien zij voortvloeien uit
handelingen vóór de faillietverklaring met de failliet
verricht, dan is compensatie mogelijk. Ontstaat evenwel
de schuld en/of het tegoed pas na het faillissement, i
zonder voort te vloeien uit een handeling, die de bank
met de failliet vóór de datum van faillietverklaring
verrichtte, dan kan niet worden gecompenseerd. Als na
het faillissement nog een bedrag op de depositorekening
wordt gestort, dan is voor wat dit bedrag betreft geen
compensatie mogelijk, tenzij deze storting voortvloeit uit
bij voorbeeld het feit, dat de bank in opdracht van de
cliënt reeds vóór het faillissement effecten heeft verkocht
en tevens de opdracht ontving om de opbrengst op de
depositorekening te storten en de opbrengst pas na het
faillissement door de bank werd ontvangen.
Niet onvermeld mag blijven de mogelijkheid van compen
satie in geval van openbare verkoop door de bank van
een hypothecair onderpand. Stelt u zich de volgende
situatie voor: er wordt een voorschot verstrekt van
50.000,-, waarvoor hypotheek is gesteld, terwijl nader
hand nog een oogstvoorschot van 5.000,- gegeven is
zonder zekerheid te bedingen. Op een kwaad moment
moet de bank het hypothecair onderpand middels een
veiling uitwinnen en de opbrengst, die zij zelf of de
betrokken notaris voor haar ontvangt, bedraagt 70.000,-,
waarvan 50.000,- wordt gebruikt om het voorschot af
te lossen. Hetgeen van de opbrengst daarna resteert,
20.000,-, vormt een schuld van de bank aan de ex-
eigenaar, die zij echter kan compenseren met de schuld
van de ex-eigenaar aan haar, groot 5.000,-, zodat zij
slechts 15.000,- hoeft af te dragen. Deze manier van
compenseren is ook mogelijk tijdens het faillissement
van de debiteur, zoals de Hoge Raad heeft beslist.
Laatstgenoemde schuldvergelijking door de bank -
hypotheekhoudster - mag echter niet werken ten nadele
van anderen, die eveneens hypotheek op het bewuste
onroerend goed hebben.
Compensatie vormt zoals mocht blijken, niet alleen een
praktische wijze van verrekening, doch ook kan het
gebruik maken van compensatie, getuige het laatste
voorbeeld, een niet gering voordeel betekenen. Want als
in bovengenoemd geval van faillissement geen compen
satie mogelijk was geweest, had de bank het surplus van
20.000,- aan de curator moeten afdragen en bij hem
haar vordering van 5.000,- moeten indienen. Hoeveel
van deze vordering dan zou zijn voldaan, had afgehangen
van het aantal overige crediteuren en hun mogelijke
preferenties.
