streefd wordt naar grotere bedrijven, naar mecha
nisatie en naar nieuwe samenwerkingsvormen. Dit
proces gaat gepaard met kostbare investeringen.
Wat de verstrekking van het benodigde kapitaal
betreft, is er geen groot probleem. De landbouwkre-
dietbanken hebben daartoe de middelen en ook de
passende kredietmogelijkheden. Er is echter wel
een knelpunt. Dat is de rentabiliteit van de bedrij
ven. De vraag die telkens rijst, is deze: Is het ver
antwoord, gezien de onzekerheid omtrent de renta
biliteit, een hoge schuldenlast op zich te nemen?
Dit geldt in het bijzonder voor de jonge, pasbegin-
nende boeren, die veel leenkapitaal nodig hebben
om de grond te financieren. De grond geeft een
opbrengst van 20% van de waarde. De hypotheek
rente loopt naar 7%.
In de boerengezinnen en ook in de bestuurs
colleges van onze banken moeten tegenwoordig
moeilijke beslissingen worden genomen. Nóch de
afwijzing van een zwaar geval, nóch het toestaan
van een financiering, die neerkomt op een jaar
lijkse last voor rente en aflossing van 600,
per ha (en soms nog hoger) geeft een gevoel van
bevrediging.
Gelukkig kunnen wij rekening houden met de
persoonlijke eigenschappen van de ondernemer.
Daarin zitten verschillen van enige honderden gul
dens per ha per jaar. Meer dan ooit tevoren is
het duidelijk, dat er alleen voor de werkelijk be
kwame ondernemer kansen zijn om zich te hand
haven. Maar die kunnen we dan ook helpen. Als
we zien wat de goeden en de besten ervan maken,
dan zijn die kansen niet slecht.
De specialisatie gaat ook haar gang. De slacht-
kuikenproduktie is een goed voorbeeld van ge
slaagde specialisatie in de agrarische bedrijfstak
met een sterke positie van de coöperatieve ver
werking.
Maar de belangrijkste specialisatie waarmee wij
te maken hebben, is toch wel de tuinbouw, de ver
warmde glastuinbouw - groenten, bloemen. Onze
banken hebben van de aanvang af veel met de tuin
bouw te doen gehad. Zij hebben alle moeilijkhe
den van de dertiger jaren meebeleefd. Zij hebben,
het mag zonder overdrijving worden gezegd, de
grote expansie van het verwarmde glas na de oor
log gefinancierd.
Het is nogal goed gegaan met groenten en bloe
men. De afzetmogelijkheden in het buitenland zijn
voortdurend toegenomen. Onze exporteurs zijn zeer
actief geweest. Maar de expansie is te snel ge
gaan. In 1964 hebben we een terugslag moeten
verwerken en ook dit jaar is niet in alle opzichten
gunstig.
Intussen is het ook hier duidelijk geworden dat
vakbekwaamheid en ondernemerschap in de inten
sieve tuinbouw zeer zwaar wegen en dat een ren
dabele eenheid om mee te beginnen een groot
bedrag vergt, 200.000,
Over de vraagstukken van de middenstandsfi
nanciering zal ik niet uitweiden. Onze banken doen
nog al iets op dit terrein. Zij zouden een nog rui
mer arbeidsveld vinden, indien zij tot dezelfde re
gelingen van het Borgstellingsfonds voor de Mid
denstand zouden zijn toegelaten als de Nederland-
sche Middenstandsbank. Dat zou misschien de
taak van dit fonds (en daarmede de middenstand)
ten goede komen.
Om deze opmerkingen over de kring van onder-
mers, die wij financieren, te besluiten: wij moeten
goed opletten niet te gemakkelijk te zijn. Voor
pessimisme is echter geen plaats. De goede indi
viduele ondernemer in land- en tuinbouw, in de
visserij, in transport of anderszins slaat zich er
door. Hij is waard gefinancierd te worden.
280
