Is verandering vooruitgang?
J 4
Naast de atmosfeer en de
stratosfeer, wordt de aarde
aan het einde van de twin
tigste eeuw 'via netwerken
omspannen door een soort
menselijk brein', aldus
Eyskens. Deze "noössfeer"
(van het Griekse noes wat
geest betekent) wordt wel
aangeduid met termen als
de informatie-, netwerk- of
kennismaatschappij. Sym
bool is het internet. Het
geheel heeft iets organisch,
het groeit, het is niet
gestructureerd, noch hij
decreet of hij wet afgekon
digd. De netwerken
groeien tussen mensen als
een totaal nieuw verschijn
sel, als een nieuwe dimen
sie. Daardoor ziet de
mensheid zich geplaatst
voor de grootste mentale
revolutie aller tijden. De
uitvinding van de compu
ter verandert één van haar
meest fundamentele para
digma's: de verticaliteit,
populair vertaald "het top-
down denken". Door de
revolutie van de informa
tica en de netwerkmaat
schappij wint "het hori
zontale" snel terrein. De
communicatiemogelijkheden bevorderen de communica
tie tussen gelijken. Geen enkele beschaving kan zich hier
aan onttrekken want de netwerksamenleving is univer
seel.
Het vuur van de samenwerking
Tegelijkertijd, zo signaleert Eyskens, heerst er grote
maatschappelijke en individuele malaise. De verandering
van waarden en de mogelijkheid de eigen toekomst te
scheppen gaan gepaard met veranderingsangst. De post
industriële revolutie heeft te maken met de verspreiding
van en toegang tot informatie en verandert de functie van
de menselijke geest. Omdat informatie in de computer
kan worden opgeslagen, wordt de functie van het geheu
gen uitgehold. Dat heeft verreikende gevolgen voor het
e leven niet alleen op een keerpunt maar
ook op een breekpunt der tijden. De post
industriële revolutie, ingeleid door de uit
vinding van de computer, brengt voor de mens onge
kende veranderingen teweeg. De uitdaging is het
omzetten van die veranderingen in vooruitgang, want de
maatschappelijke en individuele malaise is groot. 'We
moeten de moed hebben om veranderingen die slecht
zijn voor de maatschappij te bestrijden.' Die aanmoedi
ging kwam van prof. dr. Mare Eyskens, Belgisch staats
man en hoogleraar, die onder de titel "Is verandering
vooruitgang?" de tweede Raiffeisen Lezing voor zijn reke
ning nam. De coöperatieve beweging die ontstond uit
'het geniale initiatief van Raiffeisen' was volgens hem in
zekere zin "avant la lettre". Een antwoord op de ontwikke
ling van technocratisering, desolidarisering en individu
alisering. 'De pioniers van de coöperatie beseften dat wij
niet van maatschappij behoeven te veranderen, maar dat
wij gezamenlijk ingrijpende aanpassingen moeten
bewerkstelligen.'
onderwijssysteem. Scholie
ren en studenten worden
vooral opgeleid tot creatief
denken en "gesorteerd" op
basis van hun intelligentie
quotiënt. Eyskensspreekt
in dit verband van 'de dic
tatuur van het IQ'. Als
tegenwicht zal in maat
schappij en economie
ruimte moeten worden
geschapen voor het Emotie
Quotiënt, het EQ. Andere
belangrijke gevolgen,
waarop hij wijst, zijn de
afkalving van de natiestaat
en de deterritorialisering
van ondernemingen. Ook
leidt de heerschappij van
de audiovisuele media tot
telecratie en disinformatie
met als gevolg een eenzij
dige inschatting van het
maatschappelijk gebeuren
als ongunstig, negatief,
zwart, slecht en heilloos.
De absolute kennis mag
dan toenemen, maar de
relatieve kennis neemt in
de ogen van Eyskens af.
Daarbij wijst hij op wat hij
noemt "de vermenning":
mén bestuurt, mén regeert,
mén beslist, zonder dat de
burger nog in staat is er
iets van te begrijpen. Hier vormt zich in zijn ogen het
democratisch deficit. De representatieve democratie
maakt plaats voor een mandaterende, waarin de tele-
voting, met veel opiniepeilingen en volksraadplegingen,
gaat overheersen. Het omzetten van verandering in voor
uitgang vraagt daarom om ethische invulling van het lei
derschap en in economisch opzicht her bestrijden van
egoïsme en hebzucht. Het heeft alles te maken met een
begrip als algemeen welzijn. In deze context beantwoordt
de coöperatieve bank naar de mening van Eyskens aan de
eisen die de netwerkmaatschappij stelt. Zij voldoet aan
de eisen van open, verantwoord en verantwoordelijk
bestuur. Bovenal draagt zij het vuur van de samenwer
king in zich. En dat is nodig om verandering tot vooruit
gang te maken.
