imimn
SCHAALVERGROTING
In de jaren zestig en ze
ventig heelt standaardisering
en schaalvergroting in de wes
terse wereld aan een onge
kende stijging van de welvaart
bijgedragen. Kosten werden
er door verlaagd. Efficiency en
arbeidsproduktiviteit konden
er spectaculair door groeien.
Maar naast de buitengewoon
prettige effecten werden daar
\an ook steeds meer negatie
ve gevolgen ondervonden.
Organisaties werden door fu
sies steeds groter en onper
soonlijker. Relaties van men
sen en hun organisaties
breidden zich vanuit de eigen
vertrouwde omgeving tot
over de w ijde omgeving uit. In
sommige gevallen tot ver
buiten de landsgrenzen. De
village' leek een feit te
zijn.
Maar wereldwijde contac
ten betekenden ook wereld
wijde concurrentie en wereldwijde
migratiestromen. Schaalvergroting, in
ternationalisatie en standaardisatie gin
gen noodzakelijkerwijs gepaard met uni
formiteit, met verlies aan variëteit en
identiteit.
Schaalvergroting bleek bedreigend
te kunnen zijn. Dankzij CNN kon men
s morgens aan het ontbijt al kennis ne
men van de bloedige gruwelen in Rwan
da en Burundi, Tadzjikistan en Ttjetsje-
nië. Als ooggetuige bijna. En juist
daarom schakelde men al snel over naar
Radio Rijnmond, Radio Bergambacht,
Omrop Frvslan en al die andere lokale
en regionale zenders, die als paddestoe
len uit de grond leken te schieten. Die
brachten het nieuws van de eigen ver
trouwde omgeving, waarmee de eigen
identiteit bevestigd werd. Schaalvergro
ting was om doelmatigheidsredenen
overal wenselijk. Het leidde echter tot
vervreemding en afweerreacties. Daar
kwam de sociaal-psvchologische be
hoefte aan schaalverkleining uit voort.
We zien overal de maatschappelijke ge
volgen daarvan. We noemen een paar
voorbeelden.
SCHAALVERKLEINING EN
LOKALE ORIËNTERING
Naarmate de Europese integratie
vordert, rijst de tw ijfel en neemt de na
tionale en regionale oriëntatie toe. Het
'iirootschalitjheid aan de achterdeur.
ideaal van een 'Verenigde Staten van
Europa' met een Europese identiteit, is
weg. De Gaulle's visie van een 'Europa
der Vaderlanden' is waarschijnlijk nog te
hoog gegrepen, 'f Iet Europa van de re
gio's' lijkt nog het meest haalbare. De
kiezer laat het afweten bij Europese ver
kiezingen en stemt bij gemeenteraads
verkiezingen massaal op lokale partijen.
Europa is 'uit', het Wilhelmus en oran
je is 'in'. Het nationalisme neemt
vooral onder jongeren hand over hand
toe. Deze behoefte aan schaalverkleining
neemt toe naarmate de betekenis van na
tionale staten door de Europese integra
tie lijkt te verminderen. 1 let uit zich ook
in een groeiend regionalisme. België is
feitelijk al uiteengevallen in een Vlaams,
een Waals en een Brussels gewest. Ver
gelijkbare processen tekenen zich onder
meer afin Spanje en Italië. Om nog maar
niet te spreken van de ontwikkelingen in
Oost-Europa. In Nederland zien we hoe
gemeentelijke schaalvergroting gepaard
gaat met de opdeling van provincies in
kleinschalige stadsprovincies, terwijl
grote stedelijke gemeenten als Amster
dam en Rotterdam zullen verdw ijnen en
verbrokkeld zullen worden over vele
kleine wijkgemeenten.
Ook het bedrijfsleven doet mee aan
deze trend; zowel in haar organisatievorm
als in haar produktontw ikke
ling. Grote multinationale ko
lossen zoals Asian Bovari wor
den in talloze kleine, bijna
zelfstandig opererende profit-
centres, opgedeeld. Merce
des, het label dat altijd refe
reerde aan het grootschalige,
brengt sinds kort in samen
werking met de schijnbaar
kleinschalige uurwerkprodu
cent Swatch een kwalitatief
hoogwaardige, maar piepklei
ne auto op de weg.
COCOONING
De Amerikaanse trend-
watcher en organisatieadvi
seur F. Popcorn zou dit alles
bij het door haar waargeno
men 'cocoonings-verschijn
sel' onder kunnen brengen.
Zij doelde daarmee op de
neiging om zich af te sluiten
van de bedreigende buiten
wereld en bescherming te
zoeken in een kleinschalige
omgeving, die veiligheid en comfort be
looft. Ook de rups sluit zich bij het na
deren van de winter af van de buitenwe
reld en zoekt bescherming in een kleine
cocon, die aan de buitenzijde hard en
ruw, maar aan de binnenkant zijdezacht
is. Omdat zij deze trend reeds vroegtij
dig onderkende, wist zij het succes van
een aantal produkten en ontwikkelin
gen, zoals die welke wij hierboven
noemden, zeer vroegtijdig aan te geven.
Deze trend werkt op vrijwel alle terrei
nen door. Dit cocoonings-mechanisme
verklaart waarom men bij allerlei on
derzoeken vaststelt dat nationale gren
zen in de beleving van mensen in bete
kenis toenemen. Hetzelfde geldt voorde
regionale oriëntatie. In Noord Brabant
zijn maar liefst 2 3.000 mensen in heem
kundige verenigingen actief. Streektalen
en het streekeigene krijgen steeds meer
aandacht. In de regionale economie zien
we dat regio's steeds vaker zelfstandig
naar buiten treden. Catalonië adverteert
in Nederland, en Rotterdam stuLirt een
missie naar Shanghai. De overheid
dw ingt sommige regio's hier bijna toe.
Buiten de Randstad en dertien stedelij
ke knooppunten geldt sinds de Vierde
Nota Ruimtelijke Ordening als richt
snoer: 'Regio's op eigen kracht'.
EIGENTIJDSE COÖPERATIE
Wie de huidige maatschappelijke
Bank&Bestuurder Special Coöperatiediscussie 1994 8
