Detailhandel en distributie
maar de ambulante handel heeft een
niet uit te vlakken aandeel in de distri
butie. De meest bekende en tot de ver
beelding sprekende vorm van ambu
lante handel is de markt. De grootste
kracht van de warenmarkt is het attrac
tieve en recreatieve spel van vraag en
aanbod.
Verkoop op afstand verloopt op dit
moment vrijwel uitsluitend via post
orderbedrijven. Deze zijn vooral actief
in de artikelsegmenten textielgoede-
ren, woninginrichting, boeken en huis
houdelijke artikelen. Naast de traditio
nele postorderaars met een breed as
sortiment komen er de laatste tijd ook
gespecialiseerde postorderbedrijven,
bijvoorbeeld op het gebied van boe
ken, levensmiddelen en cosmetica.
Van oorsprong -de naam zegt het
al- worden de bestellingen schriftelijk
geplaatst bij de postorderbedrijven. De
laatste jaren is bestellen via de tele
foon meer in zwang gekomen. Het ge
bruik van het telefoonnet voor het ko
pen per computer of videotex-terminal
is de laatste ontwikkeling. Dit zoge
naamde 'teleshoppen' is niet uitslui
tend het domein van de postorderbe
drijven.
Momenteel is er slechts een be
perkt aantal bedrijven dat 'on line'
teleshopping aanbiedt. In de meeste
gevallen gaat het nog om kleinschalige
proefprojecten. Zo is er de afgelopen
tijd een proef geweest in het Noordbra
bantse Nuenen, waar 300 inwoners de
beschikking kregen over een videotex-
terminal voor het inwinnen van infor
matie en het afnemen van produkten
en diensten. Behalve voor het meer
traditionele postorderassortiment leent
teleshoppen zich ook uitstekend voor
het bestellen van levensmiddelen (zie
het artikel op pagina 12). In dat geval
nemen toetsenbord en beeldscherm in
feite de plaats in van het boodschap
penboekje, dat de kruidenier in vroeger
dagen bij de klant kwam ophalen.
Individualisering
De distributie in de detailhandel
kent dus vele verschijningsvormen en
is steeds aan veranderingen onder
hevig. De oorzaken achter recente en
verwachte verschuivingen in de distri
butiepatronen moeten worden gezocht
in ontwikkelingen aan zowel de vraag-
als aanbodzijde en bij de produkten
zelf.
Aan de vraagkant, dus bij de consu
ment, doen zich ingrijpende verande
ringen voor. Daarbij moet bijvoorbeeld
worden gedacht aan ontwikkelingen in
de bevolkingssamenstelling: ontgroe
ning en vergrijzing, meer kleine huis
houdens, meer jonge huishoudens
zonder kinderen, meer buitenshuis
winkelverkoop verloopt voor circa drie
kwart via speciaalzaken. Winkels waar
verschillende assortimenten naast el
kaar worden aangeboden, zoals super
markten, warenhuizen en hypermark-
ten, zijn samen verantwoordelijk voor
ongeveer eenvijfde deel van de detail
handelsverkopen.
Het grootwinkelbedrijf, nationaal en
deel hebben toch de ongeveer
100 000 zelfstandige MKB-onderne-
mers, die bij elkaar de scepter zwaaien
over ongeveer 120 000 vestigingen
van speciaalzaken. Via hen loopt on
geveer de helft van de detailhandels
aankopen.
Waar het gaat om aspecten van
distributie en marketing, kunnen niet
regionaal, is een belangrijke partij voor
wat betreft supermarkten, maar toch is
een groot deel van deze winkels in
handen van zelfstandige ondernemers.
Zij werken meestal nauw samen in een
vrijwillig filiaalbedrijf, inkoopcombinatie
of franchise-organisatie.
Een warenhuis heeft in het alge
meen een aanzienlijke omvang en
kenmerkt zich door een uitgesproken
assortiment van verschillende, niet al
tijd samenhangende produkten. De
meeste warenhuizen zijn gevestigd in
de grote winkelcentra, over het alge
meen in de stadskern. De warenhuizen
hebben al geruime tijd een tamelijk
stabiel marktaandeel. Ook het aantal
vestigingen is in de afgelopen jaren
niet noemenswaardig veranderd, hoe
wel er wel een toename valt te consta
teren bij wat genoemd wordt 'variety-
stores', de kleinere warenhuizen.
Speciaalzaken zijn in alle branches
te vinden. Het gaat daarbij niet per de
finitie om ondernemingen die behoren
tot het midden- en kleinbedrijf. Ook het
grootwinkelbedrijf speelt met speciali
satie succesvol in op de wensen van
de consument. Veel speciaalzaken ho
ren dan ook tot landelijke of regionale
filiaalketens. Maar het grootste aan-
alle speciaalzaken op één hoop wor
den geveegd. In de levensmiddelen
branche bijvoorbeeld en bij andere da
gelijkse gebruiksartikelen (zoals
schoonmaakprodukten, huishoudtextiel
en het drogisterij-assortiment) zien we
een scherpe prijsconcurrentie. Dat
komt omdat het daar om een door
gaans vrij homogeen produktaanbod
gaat met een hoge omzetsnelheid.
Deze produkten lenen zich dus uitste
kend voor massadistributie, waarbij de
kwantiteit de lage winstmarge moet
compenseren. In het vers-assortiment
daarentegen spelen prijsconcurrentie
en massadistributie een veel geringere
rol. Bij de distributie van dit soort arti
kelen gaat het veel meer ook om za
ken als kwaliteit, keuze en voorlichting.
Hier zou dan ook van service-distribu
tie kunnen worden gesproken.
Kopen per computer
Eén van de kenmerken van het ko
pen in een winkel is het directe contact
tussen leverancier en afnemer. Ook als
het gaat om niet-winkelverkoop, blijft
de consument vooralsnog de voorkeur
geven aan persoonlijke bediening.
Weliswaar komt directe verkoop (col
portage aan de deur) amper voor,
W. van der Velden
Bedrijfstakonderzoek
