Papierindustrie
één concern. Op de ranglijst van de
grootste bedrijven worden voorname
lijk Amerikaanse en een enkele Japan
se onderneming aangetroffen. In Euro
pa zijn de belangrijkste aanbieders van
Scandinavischen huize.
Er zijn maar weinig zuidelijke bedrij
ven die op de wereldschaal wat voor
stellen. Het gebrek aan kapitaal is in
veel zuidelijke landen een knelpunt
voor grote investeringsprojecten. Met
financiële hulp uit Japan is er in Zuid-
oost-Azië wel sprake geweest van for
se expansie. In Latijns Amerika (met
name Brazilië) zijn de komende jaren
flinke investeringen te verwachten in
pulpcapaciteit.
Het produceren van pulp en papier
is voornamelijk een zaak van de ont
wikkelde landen. Inclusief Oost-Europa
en de USSR nemen zij circa 85% van
de papier- en kartonproduktie voor hun
rekening. Bij de pulpproduktie ligt dat
percentage zelfs nog iets hoger. Het
aandeel van Afrika is vrijwel te ver
waarlozen.
Tussen het moment waarop een in
vesteringsbeslissing wordt genomen
en het in gebruik nemen van een nieu
we fabriek zit drie tot vijf jaren. Dat
maakt het vrijwel onmogelijk om het
aanbod flexibel te laten aansluiten op
de vraag. In perioden van stijgende
vraag kan het aanbod vaak niet snel
volgen. In slechte tijden kost onderbe
zetting fabrikanten handen vol geld.
Nederlandse industrie
produceert 1%
De Nederlandse papierindustrie is
een moderne bedrijfstak. Er zijn 32
fabrieken, die tezamen beschikken
over 70 papiermachines. In 1989
produceerden deze fabrieken 2,6
miljoen ton papier; dat is ruim 1%
van de wereldproduktie. Iets meer
dan de helft van de produktie be
staat uit kartonprodukten. De inter
nationale concurrentiepositie is
goed. De uitvoer is in rap tempo toe
genomen, waarbij de EG verreweg
de belangrijkste afzetmarkt vormt.
De industrie bood in 1989 aan 8 300
personen werkgelegenheid.
De laatste jaren is veel geïnves
teerd in verbetering en uitbreiding
van het machinepark en in vergro
ting van de mogelijkheden voor de
verwerking van oud papier, de be
langrijkste grondstof van de Neder
landse industrie. De produktie van
pulp voor papier komt in ons land
nauwelijks meer voor. Om de oud
papiervoorziening goed te doen ver
lopen is er vaak sprake van overna
me van bedrijven die oud papier in
zamelen en de groothandel.
Conjunctuurschommelingen leiden
derhalve tot sterke prijsfluctuaties en
beïnvloeden in veel mindere mate het
produktievolume.
Drie handelsregio's
De pulpindustrie is doorgaans ge
concentreerd in houtrijke gebieden. De
Verenigde Staten en Canada nemen
de helft van de mondiale pulpproduktie
voor hun rekening. Scandinavië volgt
daarna op de ranglijst van pulpleveren-
de gebieden. Verder zijn Japan (geïm
porteerd hout), de Sovjetunie en China
belangrijke produktielanden.
De noordelijke producenten met
zachthoutpulp gaan meer concurrentie
ondervinden vanuit het zuiden.
Hardhoutpulp van de snel groeiende
eucalyptus wordt door zuidelijke lan
den tegen scherpe prijzen op de markt
gebracht. In Latijns Amerika, het
Iberische schiereiland en in mindere
mate ook in Afrika wordt de produktie
van eucalyptuspulp voortvarend aan
gepakt.
De produktie van papier vindt veelal
dicht bij de verbruikers plaats. Dat
heeft veel te maken met de grote va
riëteit aan soorten en kwaliteiten, die
niet zelden op klantenspecificatie kun
nen worden geleverd. Er is op de ont
wikkelde markten steeds minder spra
ke van bulkproduktie. Marketing is een
wezenlijk deel van de bedrijfsvoering.
De industrie moet dan ook dicht bij de
afnemers opereren. Voorts spelen de
vervoerskosten een rol. Vervoer van
bulkprodukten, zoals pulp, is nu een
maal goedkoper dan van hoogwaardi
ge papiersoorten. Tenslotte kunnen pa
pier en karton worden hergebruikt; ook
uit het oogpunt van grondstofvoorzie
ning is het dan zaak om bij grote con
sumentenconcentraties gevestigd te
zijn.
Deze produktiepatronen hebben ge
resulteerd in het ontstaan van een
drietal handelsregio's, namelijk Noord-
Amerika, West-Europa (inclusief Scan
dinavië) en Zuidoost-Azië (met Japan
als middelpunt). Deze regio's zijn ta
melijk zelfvoorzienend. Op het gebied
van pulp is het gebruik in West-Europa
en Zuidoost-Azië groter dan de
produktie. Beide regio's zijn dus netto
importeur. Noord-Amerika en West-
Europa zijn netto-exporteur van papier,
terwijl in Zuidoost-Azië produktie en
consumptie redelijk in evenwicht zijn.
Azië (exclusief Japan) is wereldwijd de
grootste netto-importeur van zowel
pulp als papier.
Milieu-aspecten
Aan het produktieproces van hout
tot papier kleven verschillende milieu
aspecten. Mits verantwoord aangepakt
Aandeel oud papier in produktie 1989
O/
/O
70
60
50
40
30
20
10
VS Japan Ned BRD Fr GB Belg
Aandeel oud papier
draagt houtwinning bij aan de instand
houding van de vitaliteit van bossen.
Voor de fabricage van houtpulp be
staan twee gangbare methoden. Bij
70% van de pulpproduktie wordt hout
behandeld met chemicaliën. Om het
milieu te ontzien moeten de nodige
voorzieningen worden getroffen. Het
produktieproces waarbij houtvezels
mechanisch worden bereid (nu 20%
van de geproduceerde pulp), zal ver
moedelijk vanuit milieu-overwegingen
weer meer ingang gaan vinden. Dit
produktieproces is echter bijzonder
energie-intensief. De papier- en kar
tonfabrieken in de ontwikkelde wereld
dienen op last van de overheid door
gaans flinke milieu-investeringen te
plegen, vooral in afvalwaterzuivering.
Een sterk punt van papier en karton
ten opzichte van andere materialen is
de herwinbaarheid van de grondstof en
de mogelijkheid van hergebruik. Voor
de Nederlandse papier- en kartonin
dustrie is oud papier al geruime tijd
een voorname grondstof. Dat heeft
mede te maken met de beperkte be
schikbaarheid van inlands hout. In
1989 maakte oud papier 65% uit van
de totale vezelinzet. Vooral karton en
pakpapier worden voor het overgrote
deel uit oud papier gemaakt. Grafisch
papier bestaat daarentegen vrijwel ge
heel uit cellulose.
Internationaal gezien ligt het herge
bruik op een hoog niveau. In Noord-
Amerika wordt papier nog grotendeels
uit nieuwe vezels gemaakt. Maar dat
zal vermoedelijk snel gaan verande
ren. Er zijn inmiddels verschillende sta
ten, die eisen stellen ten aanzien van
de mate van hergebruik van oud pa
pier. Verwacht wordt dat het aandeel
van oud papier verder zal toenemen.
Bijgevolg zal de vraag naar pulp in de
komende jaren achter blijven bij de
ontwikkeling van de papierproduktie.
Welvaartsniveau en papier-
verbruik
In 1989 werd wereldwijd 232 mil
joen ton papier afgezet. De gemiddel-
drs. L.P. Raadgever
Bedrijfstakonderzoek
19 Rabobank 3/91
