Goede positie
De bedrijfsinvesteringen in 1988 zuilen zich stabiliseren op het peil van 1987.
minder zijn dan in het vorige jaar. Dit
jaar zal de detailhandel in dit deel van
het midden- en kleinbedrijf het verlies
van marktaandeel waarschijnlijk be
perkt weten te houden.
Dienstverlening
De dienstverlening is de afgelopen ja
ren in betekenis toegenomen. Zowel in
termen van aantal ondernemingen,
werkgelegenheid als toegevoegde
waarde is het belang van deze sector
groot. De dienstensector is een hetero
gene groep bedrijfstakken. Op basis
van de kenmerken van de aangeboden
diensten kan een onderverdeling wor
den gemaakt in consumentendiensten,
kennis-kundediensten. toeleverings/ad-
viesdiensten en facilitaire diensten.
Tot de consumentendiensten behoren
onder meer horeca en kappers. De ge
meenschappelijke kenmerken van deze
bedrijfstakken zijn: finale leveringen,
geörienteerd op mensen, locatiegebon
den, zwakke concurrentiepositie en
weinig geautomatiseerde bedrijven.
Over het algemeen is er sprake van
een kapitaalextensieve bedrijfsvoering.
De gemiddelde ondernemingsomvang
is klein (omzet f 0,3 a f 0,4 miljoen per
jaar, 4 werkzame personen).
Het koopgedrag van de consument be-
volumestijgingen)
Industrie
Groothandel
Detailhandel voedingsmiddelen
Detailhandel duurz. consumptiegoederen
Consumentendiensten
Kennis/kundediensten
Toelevering/adviesdiensten
Facilitaire diensten
Midden- en kleinbedrijf totaal
Bron: EIM/Rabobank
paalt in sterke mate de afzetmogelijk
heden van deze groep dienstverleners.
De achterliggende jaren hebben aange
toond, dat conjuncturele invloeden in
afgezwakte mate bij deze consumen
tendiensten een rol hebben gespeeld.
Zo heeft het koopkrachtherstel slechts
tot een geringe omzetstijging geleid.
Een belangrijke oorzaak hiervan zit in
het feit, dat de consument veel alterna
tieve aanwendingsmogelijkheden voor
zijn gulden heeft, variërend van de aan
schaf van duurzame consumptiegoede
ren tot vakanties in het buitenland.
Voorbeelden van kennis- en kunde-
diensten zijn makelaars, reclamebu
reaus en reparatiebedrijven. Kenmer
ken daarvan zijn: weinig substitutiemo
gelijkheden voor de afnemer, relatief
veel automatiseringstoepassingen, in
de tijd gelijkmatig verspreide omzet,
een hoge arbeidsproduktiviteit en over
wegend dienstverlening op maat.
Het leveren van kennis- en kundedien-
sten is in het algemeen aan specialis
ten voorbehouden. Daardoor hebben
de individuele bedrijven hun markt
goed afgeschermd en bezitten ze een
sterke concurrentiepositie.
De kennis- en kundediensten hebben
de afgelopen periode een behoorlijke
1987
1988
2,5
2
3,5
2
0,5
- 0,5
4
2,5
1
0,5
5
3
1,5
1
2
1,5
2,5
1,5
groei gehad, met name de computer
dienstverlening. Maar ook de reparatie
branche heeft zich hersteld (oorzaak:
herstel autobranche) en in de onroe-
rend-goedsector gaat het weer beter.
Automatiseringsontwikkelingen (infor
matietechnologie) hebben een grote in
vloed op de kennis- en kundediensten.
Ze leiden tot een hogere efficiency en
een betere prijs/kwaliteits/prestatiever-
houding.
De toeleverings- en adviesdiensten
(uitzendbureaus, accountants, schoon
maakbedrijven) worden gekenmerkt
door veel alternatieve aanbieders, ar
beidsintensiteit van de produktie, conti
nue levering van diensten en een hoge
concentratiegraad. De diensten die de
ze groep levert, zijn vrijwel uitsluitend
afhankelijk van de bedrijfsactiviteiten
van de afnemers. De conjunctuur heeft
een grote invloed op de toeleverings-
en adviesdiensten. Het economisch
herstel is dan ook in deze branche
sterk merkbaar geweest.
Evenals bij de kennis- en kundedien
sten zullen automatiseringsontwikkelin
gen ook de toeleverings- en advies
dienstensector ten goede komen. In
combinatie met de gunstige gevolgen
van verzelfstandigings- en privatise
ringsprocessen kan gesteld worden dat
de toeleverings- en adviesdienstensec
tor over het algemeen de toekomst met
vertrouwen tegemoet kan zien.
De facilitaire diensten (vervoer, ver
huur) zijn in feite een vorm van uitbe
steden. De produktie is niet locatiege
bonden en er is in het algemeen sprake
van een behoorlijke automatiserings
graad. De facilitaire dienstverleners zijn
voor het merendeel sterk op de be
drijfsmatige afnemer gericht. De verbe
terende conjunctuur heeft een positieve
invloed op deze groep dienstverleners.
Meer bedrijvigheid betekent meer vraag
naar vervoersdiensten. Ook het verzelf
standigen en uitbesteden van diensten
komt de facilitaire dienstensector ten
goede.
Vooral de transportsector is sterk op de
export van diensten gericht. In het inter
nationale handelsverkeer wordt de
transportsector echter regelmatig ge
hinderd door (nationale) beschermings
maatregelen, waardoor het werkgebied
in de praktijk begrensd is.
Het geheel overziende kan worden ge
concludeerd, dat het midden- en klein
bedrijf vanuit een vrij goede positie aan
1988 is begonnen. Het afgelopen jaar
was sprake van behoorlijke stijgingen
van de omzet, terwijl ook de winstmar
ges konden verbeteren. Alhoewel in de
ze opzichten 1988 minder uitbundig zal
verlopen, is er nog geen reden tot pes
simisme. Met name het feit dat de con
sumptieve bestedingen redelijk op peil
blijven, is gunstig voor het midden- en
kleinbedrijf.
Afzet (verwachtingen) midden- en kleinbedrijf
