Raakvlakken chemie en
landbouw
Ondanks marktproblemen bij vele agrari
sche produkten gaat de technische ontwik
keling in de land- en tuinbouw onverminderd
door. Vooral de biotechnologie vindt in de
agrarische sector een dankbaar experimen-
teergebied. Nieuwe vindingen op dit gebied
in de landbouw kunnen tot wereldwijde toe
passingen leiden. Niet voor niets is er grote
belangstelling vanuit de multinationale on
dernemingen, vooral uit de chemie en far
maceutische industrie, voor bijvoorbeeld
kweekbedrijven voor zaaizaden die met bio
technologie nieuwe rassen ontwikkelen.
Planterassen die door wijziging van het erfe
lijke materiaal in staat zijn beter weerstand
te bieden tegen planteziekten. Er zijn chemi
sche methoden ontwikkeld die wijzigingen
in het genetisch materiaal mogelijk maken.
Anti-blokkeersysteem
Vlag op lading
Het vertalen van een vinding in een commercieel suc
ces is vaak nog moeilijker dan de vondst zelf. Bedrijven
die actief zijn met agro-biotechnologie proberen de re
sultaten te beschermen door middel van octrooien.
Een biotechnologisch bedrijf met een aantal waarde
volle octrooien is een aantrekkelijke marktpartij. In de
plantenwereld ontstaat daarbij een probleem. Nieuwe
planten die op de gebruikelijke wijze zijn veredeld, door
kruisen en selectie op bepaalde kenmerken en eigen
schappen, worden beschermd door het zogeheten
kwekersrecht. Dit recht geeft de ontwikkelaar van een
nieuw ras, de kweker, recht op een vergoeding wan
neer het ras door derden wordt geteeld. Tot zover lij
ken kwekersrecht en octrooirecht op elkaai. Bij het
kwekersrecht is het aan een derde toegestaan de nieu
we rassen verder te veredelen of te kruisen, bij octrooi
recht alleen na toestemming van de octrooihouder.
Octrooirecht biedt een verdergaande bescherming van
een vinding dan het kwekersrecht. Bij een plant die
met behulp van biotechnologie een bepaalde schaarse
eigenschap heeft gekregen, kan een financiële claim
worden gelegd wanneer die plant verder wordt ver
edeld via de traditionele weg. Ook bij de moderne
kweekmethoden met behulp van de biotechnologie
worden de traditionele kwekers niet overbodig. Deze
zullen immers aanvullend op de chemische ingrepen in
de genen de rassen geschikt moeten maken voor uit
eenlopende praktijkomstandigheden, zoals klimaat,
grondsoort enzovoort. Te zware financiële claims als
gevolg van octrooirecht zullen met name voor de wat
kleinere kwekers, die veelal gespecialiseerd zijn in spe
cifieke teelten, een hindernis vormen om in de running
te blijven. Het zou een verarming betekenen wanneer
het kweekwerk van de toekomst alleen nog een zaak
zou zijn van een aantal multinationals. Denkbaar is
zelfs dat in bepaalde omstandigheden (monopolie)po
sities kunnen ontstaan, die de verdere ontwikkeling en
veredeling blokkeren.
Tegen deze achtergrond verzetten de Nederlandse
landbouworganisaties en coöperaties zich tegen de
plannen van de Europese Commissie om plantecellen
en micro-organismen zonder meer onder de octrooi
wetgeving te brengen. Ten minste dient geregeld te
worden dat door zogenaamde dwanglicenties het ver
dere kweekwerk van geoctrooieerde rassen veilig
gesteld kan worden. Fundamenteler nog is de stelling
dat planterassen zo specifiek zijn - zij kunnen zich
voortplanten - dat het octrooirecht hierop niet van
toepassing verklaard mag worden.
De bescherming van het eigendom van nieuw gevorm
de rassen zou door middel van een eigen regiem, zoals
het kwekersrecht, vastgelegd in wetten van de lidsta
ten, dienen plaats te vinden. In Nederland is dat de
Zaaizaad- en Plantgoedwet. In zo'n Europees kwekers
recht zou de vergoeding voor de geleverde research
inspanning geregeld dienen te worden, evenals de mo
gelijkheid door selectie en veredeling de eigenschap
pen verder te verbeteren. Een opgerekt kweekrecht
dat door vele landen op dezelfde manier wordt toege
past. Met dat uitgangspunt gaan de Europese land
bouworganisaties de discussie aan met de Europese
Commissie, waar het octrooirecht valt onder de direc
tie voor het Europees industriebeleid.
Terwijl de ene Directie van de Europese Commissie de
toepassingen van technieken uit de chemie wil bevor
deren, is een andere Europese Directie bezig richtlijnen
op te stellen voor landbouwmethoden zonder chemie.
Het gaat om regels die de consument duidelijkheid
moeten verschaffen over produkten van de biologi
sche, ecologische of organische landbouw. Tevens
wordt beoogd een harmonisatie van voorschriften om
