Sovjet Unie
Economische reus
ontwaakt
Met grote regelmaat komen er
de laatste tijd opzienbarende
berichten uit de Sovjet Unie.
Modernisering, hervorming en
democratisering zijn de
sleutelwoorden. Sinds Michail
Gorbatsjov in maart 1985 aan
de macht kwam, is er met
name ook in economisch
opzicht een andere wind gaan
waaien. Dit alles gaat gepaard
met een ongekende openheid
van Sovjet-zijde. De Sovjets
spreken in dit verband van
'glasnost'.
Politieke ontwikkelingen
Economische ontwikkelingen
Van 6 tot 16 april vindt in het Solokni Parik te Moskou de Nationale
Nederlandse Tentoonstelling plaats. De officiële opening wordt verricht door
Staatssecretaris mevrouw mr. Y. M. C. T. van Rooy IHandelsbevorderingEen
grote groep van circa 160 Nederlandse bedrijven en vertegenwoordigers van de
Ministeries van Economische Zaken en Landbouw en Visserij zal zich bij deze
gelegenheid aan de Sovjet Russische tegenpartijen manifesteren.
Ook Rabobank Nederland is met een stand op deze tentoonstelling aanwezig en
haar vertegenwoordigers zullen ter plekke de Nederlandse exposanten met raad
en daad bijstaan in hun pogingen met hun Russische partners tot zaken te
komen.
Een goede aanleiding om op deze plaats aandacht te schenken aan de
ontwikkelingen in het qua oppervlakte (544 keer Nederland) grootste land ter
wereld.
e ruim 275 miljoen Sovjet
burgers volgen de ontwikke
lingen in hun land wellicht
met enige verbazing. Zij heb
ben als het ware te maken
met een 'revolutie' van
bovenaf. Hun partijleider, Mi
chail Gorbatsjov, tracht meer
dynamiek te bewerkstelligen in het eco
nomisch leven en de bureaucratie terug
te dringen. Nadrukkelijk wordt hierbij
ook de rol en de interne organisatie van
de Communistische Partij ter discussie
gesteld. De dominante positie van de
partij maakt het immers onmogelijk de
economische vooruitgang te bevorde
ren zonder dat politieke hervormingen
worden doorgevoerd.
In maart 1985 werd de toen 54-jarige
Gorbatsjov gekozen tot secretaris
generaal van het Centrale Comité van
de Communistische Partij van de Sovjet
Unie, ofte wel partijleider. Als tweede
man had hij gedurende de langdurige af
wezigheid van zijn voorganger, Tsjer-
nenko, zijn machtsovername voorbe
reid. Onmiddellijk werd, begeleid door
uitgebreide perscampagnes, met groot
elan de onder het kortstondige bewind
van Andropov ingezette politiek weer
opgepakt. Dat betekende uitgebreide
aandacht voor tekortkomingen in het
centrale planningssysteem, voor de cor
ruptie, de lage produktiviteit, het alco
holprobleem etcetera.
Tegelijkertijd begon Gorbatsjov zijn
machtsbasis binnen de partij te verste
vigen door voorstanders van zijn beleid
op belangrijke posten neer te zetten.
Een groot aantal functionarissen, zowel
op nationaal als op regionaal niveau, is
inmiddels vervangen. Door een beperk
te liberalisatie van de censuur ('culturele
dooi') en het vrijlaten van belangrijke
dissidenten probeert Gorbatsjov de
steun van de intelligentsia voor zijn be
leid te verkrijgen. Vanzelfsprekend on
dervindt hij de nodige tegenstand van
de oude garde en de bureaucratie. Op
de jongste bijeenkomst van het Centrale
Comité, het belangrijke bestuursorgaan
van de partij, in januari van dit jaar,
bleek dat Gorbatsjovs machtsontplooi
ing weliswaar snel verloopt, maar dat hij
toch nog niet in staat is om zijn
hervormings- en democratiseringsplan
nen ongeschonden over de streep te ha
len. Bovendien is de weg naar realisatie
van de plannen nog lang en niet zonder
pijnlijke gevolgen voor vele betrokke
nen.
Op voorstel van Gorbatsjov zal in 1988,
voor het eerst sinds 1941, een partijcon
ferentie worden gehouden met als the
ma 'de vorderingen van de hervor
mingen'.
De produktie in de Sovjet Unie wordt
centraal gepland. Er wordt sinds 1928
gewerkt met vijfjarenplannen. Het huidi
ge, twaalfde, vijfjarenplan beslaat de pe
riode 1986-1990. Als nadere uitwerking
worden jaarplannen opgesteld. Vaak
worden hierin de doelstellingen van het
vijfjarenplan aangepast aan de actuele
ontwikkelingen.
De door de Sovjets gebruikte maatstaf
voor het meten van de totale produktie
is het netto materiële produkt (NMP).
Dit komt ruwweg overeen met het in
het Westen gebruikelijke begrip bruto
nationaal produkt minus een groot ge
deelte van de produktie in de diensten
sector en minus de afschrijvingen.
De afgelopen 25 jaar lieten een trend
matige daling in de groei van het NMP
zien. Gedurende de periode 1981-85 be
droeg de gemiddelde groei 3'/2% per
jaar en dat steekt mager af bij de daar
voor gerealiseerde cijfers. Dit wordt
enerzijds veroorzaakt doordat een einde
is gekomen aan de snelle industrialisatie
en anderzijds door de nog slechts zeer
geringe groei van de beroepsbevolking.
Door dit laatste is de stijging van de ar
beidsproduktiviteit zeer belangrijk ge
worden voor toekomstige economische
groei. In de Sovjet Unie spreekt men in
dit verband van de omschakeling van
extensieve groei inzet van meer pro-
duktiemiddelen) naar intensieve groei
betere benutting van de bestaande
produktiemiddelen). Vanzelfsprekend
geldt dit niet alleen voor arbeid. Een van
de belangrijkste kenmerken van de
Sovjet-industrie is namelijk de hoge
energie- en grondstoffenintensiteit van
de produktie.
Het lopende vijfjarenplan, dat onder lei
Drs. A. C.
Sperna Weiland
