boer zich daaraan moet aanpassen ais
de door hem betaaide prijs voor grond
te hoog is opgeiopen. Met zo'n hoge
grondprijs zit je in een risicovolle omge
ving. in de Verenigde Staten is daardoor
het produktiekostenpakket te hoog ge
worden voor een goede concurrentie
positie.
Voor ons land is dat gezien de kos
ten/opbrengstenverhouding nog niet het
geval. Ook voor volgend jaar ben ik in
dit opzicht niet ongerust. Maar of het
over vijf a tien jaar nog zo zal zijn, valt
moeilijk te zeggen. De Rabobank gaat
rustig door met financieren: elke post
goed bekijken op de man, zijn plan, zijn
financiële positie en vooruitzichten en
minder op de waarde van het onder
pand op een bepaald moment. Ik zie in
het nieuwe, meer marktgeoriënteerde
beleid ook geen trendbreuk in die zin,
dat het aantal agrarische bedrijven in
versnelde mate zal gaan afnemen. Die
afname is al jaren aan de gang maar zal
echter - helaas - nog wel doorgaan.'
We brengen de biotechnologie ter spra
ke, en vragen of deze met name ook
voor de landbouw nieuwe horizonten
zou kunnen openen.
'Ja, ik geloof daarin, maar op langere
termijn. De landbouw en vooral de ver
werking van agrarische produkten zijn
vanouds al verweven met biochemische
processen. Denk maar aan kaas en wijn.
Het zit er in dat met behulp van nieuwe
biochemische en biotechnische proces
sen nieuwe produkten of 'oude' produk
ten veel efficiënter gemaakt kunnen
worden. Ook basisprodukten voor in
dustriële aanwendingen. Theoretisch
heb je al vele mogelijkheden, maar je
kunt je natuurlijk verkijken op de snel
heid waarmee ze in de praktijk verwer
kelijkt kunnen worden.
Het overschottenprobleem in de graan-
en suikersector zou verlicht kunnen
worden, als we enkele tientallen miljoe
nen ton graan konden aanwenden voor
de produktie van ethanol a/s brandstof
die loodvrije benzine oplevert. Ook kun
nen granen, suiker en aardappelen aller
hande hoogwaardige chemische pro
dukten leveren. Nogmaals, je kunt je
verkijken op de termijn, maar de haal
baarheid van zulke ideeen is m.i. toch
wel dichtbij gekomen. Het zou een bij
drage kunnen leveren aan de verminde
ring van het overschotten-vraagstuk.
Onderzoekingen en processen die in de
ze richting al aan de gang zijn, zullen
ook voor de Nederlandse tuinbouw po
sitieve effecten kunnen hebben.
De ondernemingen, waaronder ook be
kende coöperatieve, die zich met deze
biotechnologische zaken bezighouden,
willen wij als bank graag bij dit werk sti
muleren. Wij staan in beginsel open
voor het helpen door middel van gerich
te financiële participaties. Juist dezer
dagen hebben wij besloten daartoe voor
de komende jaren in beginsel voor een
bedrag van f 30 miljoen financierings
ruimte te reserveren. Een bewijs, dat de
biotechniek door ons als zeer perspec
tiefvol wordt beschouwd. Voor de land
bouw en voor de agro-industrie.'
Ons gesprek komt in een ander vaar
water als de internationale financieel-
economische turbulenties van het af
gelopen jaar aan de orde komen. Lardi-
nois gaat er voor zitten! Onderwerpen
als de al dan niet vrije handel en daar
achter de internationale valutaverhou
dingen raken hem ten zeerste, omdat
hij in zijn loopbaan de gevolgen heeft
gezien.
'Voor een dichtklappen van de wereld
markt door het sluiten van protectio
nistische deuren hoeft m.i. niet ge
vreesd te worden. Daarvoor is de we
reld te zeer 'onderling-afhankelijk' ge
worden op alle mogelijk gebied. Het
gezonde verstand zegt dat je met be
schermende maatregelen niet ver komt.
Die afhankelijkheid bespeur je al in wat
er de laatste maanden met de dollar is
gebeurd. Toen wij eind 1984 als Rabo
bank onze balans opmaakten, was de
dollar meer dan f 3,50 waard, op het
ogenblik minder dan f 2,85. In één jaar
tijd 20 gedaald! Misschien gaat hij
nog verder naar beneden ten opzichte
van de Europese munteenheden en de
Yen, maar de daling van dit jaar bete
kent al een aanzienlijke bijdrage tot ver
mindering van de spanningen in de
internationale handel.'
Dat is het resultaat geweest van mani
pulatie van de monetaire markt.
'Ja, mede, maar in de goede zin des
woords. Een bewijs dat het kan, als de
wil er maar is en de bereidheid om sa
men te werken! Ruim een jaar geleden
op een vergadering van het IMF was ik
een van de weinigen die het waanzin
noemde om de valuta maar vrij te laten
zweven. Vrijwel iedereen, minister Ru-
ding en President Duisenberg incluis,
hield vol dat je de internationale valuta
bewegingen niet kon beïnvloeden. Na
tuurlijk kan dat! De Amerikanen echter
waren toen nog niet zo ver dat ze de
noodzaak ervan ook voor hen zelf on
derkenden. Die waren zo trots, dat
iedereen hun dollar wilde hebben en
hadden het geld zo nodig om de gaten
in hun budget te stoppen, dat ze niet za
gen hoe hun landbouw en hun traditio
nele industrie vooral hierdoor in de
versukkeling raakte. Dat besef is er nu
wel. En nu kan het ineens wel! Ook de
Amerikanen kunnen weer beter concur
reren. Dat kan heel vervelend voor onze
bedrijven zijn, maar het is een gezonde
re situatie dan vorig jaar, toen vele Ame
rikaanse produkten compleet van de
wereldmarkt verdwenen waren.
Ik ben overtuigd tegenstander van het
zgn. free-floating-system voor de valu
ta. Het is pure speculatie om de onder
linge waarde-verhoudingen van de
valuta's uitsluitend aan de vrije markt
krachten over te laten. Dan worden de
beslissingen van dag tot dag genomen
door de geldwisselaars op basis van ge
ruchten! Daar is geld te belangrijk voorI
(Trouwens de prijs van basis-landbouw
produkten idem!) Ik wil niet zeggen dat
je de markt moet uitschakelen, maar
wel dat geld of graan te belangrijk zijn
om alléén aan de markt over te laten.
Het zijn zaken, waar de overheden in
goede onderlinge samenwerking op een
verstandige manier mee richting moe
ten geven. Sturen, zonder zich te vèr
van de markt te verwijderen. O He en gas
zijn ook van zulke zaken. De vrij uitzicht
loze schuldpositie van de ontwikke
lingslanden, van Latijns-Amerika bv, is
voor een niet onbelangrijk gedeelte aan
het 'vrije zweven' van de Amerikaanse
dollar te wijten. Die landen gingen
schulden aan toen de dollar op een be
paald niveau was en de rente zo'n 7 a 8
procent. Omdat het variabele leningen
waren werd het enkele jaren later 15 a
20 procent; bovendien verdubbelde de
prijs van de dollar tegenover andere lei
dende munteenheden. Desastreuze ge
volgen, maar het is gebeurdI
Ik ben een groot voorstander van het
Europese Monetaire Stelsel. Het initia
tief destijds van Schmidt en Ciscard
d'Estaing heb ik met blijdschap begroet.
Het duurde enige tijd voordat de Neder
landse regering en De Nederlandsche
Bank er achter gingen staan. Waarom
Och, wij zijn in die dingen zo Ameri
kaans georiënteerd. Maar het is wel een
groot succes geworden! Ik was met de
EMS natuurlijk ook blij omdat het de
redding betekende voor de gemeen
schappelijke landbouwpolitiek. Want
ook daarvoor is dat free-floating-
systeem ondragelijk. Het is gelukt! Al
zal er rondom deze zaak heus nog wel
weer eens een crisis ontstaan!'
Dank voor deze openhartige woorden.
Ondertussen is ook met de rente wel
wat gebeurd, want het niveau is een
stuk gedaald.
'Dat is waar, maar structureel is de ren
te nog steeds te hoog. Door de lage in
flatie betekent een rente van 7 dat de
reële rente meer dan 5 bedraagt. On
gekend hoogI In de jaren 70-80, toen de
geldontwaarding gemiddeld 7,4 be
liep, kwam de reële rente op nauwelijks
1,1 Dat heeft sterk bijgedragen tot
de windhandel in onroerend goed. Daar
om, als we de inflatie op het huidige ni
veau houden, moet de rente nog verder
zakken. Je ziet het om je heen, de hoge
reële rente stimuleert een soort rente
niersgedrag in plaats van een onderne
mersgedrag, dat aan investeren de
