Gemengde gevoelens
Open markt van grootste
belang
'Minder fouten'
rentestanden vanwege omvangrijke be
grotingstekorten, die in toenemende mate
een structureel, permanent karakter krij
gen. De omvangrijke begrotingstekorten
waren gedeeltelijk verantwoordelijk voor
de scherpe stijging van de dollarkoers
over de afgelopen twee jaren en het tot
enorme omvang toegenomen tekort op de
Amerikaanse handelsbalans. De koersstij
ging en het handelstekort vormden overi
gens ook een afspiegeling van de relatief
snelle Amerikaanse economische groei, de
gunstige lange-termijnvooruitzichten voor
de Amerikaanse economie en de waarde
ring van beleggers voor de status van
Amerika als politiek stabiele supermo
gendheid.
De combinatie van een zeer expansief be
grotingsbeleid, een betrekkelijk gematigd
doch sterk veranderlijk monetair beleid,
hoge rentestanden, sterke dollar, matige
inflatie en omvangrijke importen van bui
tenlandse goederen en buitenlands kapi
taal, wordt door de rest van de wereld met
gemengde gevoelens bezien. De sterke
dollar, de recessie van 1 981 en 1 982 en de
hoge reële rentestanden veroorzaakten
een aanzienlijke lastenverzwaring voor lan
den met een in dollars luidende buiten
landse schuld, met name voor Latijnsame-
rikaanse landen. Deze landen, waarvan
sommige met een zeer lage. levensstan
daard, werden verplicht tot een ingrijpen
de, veelal reeds te lang uitgestelde sane
ring van hun economieën. De sterke stij
ging van de Amerikaanse importen van
buitenlandse goederen daarentegen gaf
een welkome impuls aan de exportindu
strieën in de rest van de wereld en stimu
leerde de groei van de wereldhandel. Het
Amerikaanse economische beleid veroor
zaakte daarnaast echter via de internatio
nale kapitaalmarkten een sterke opwaartse
druk op de rentetarieven in andere landen,
waarvan de binnenlandse economische
sectoren veelal toch al stagneerden. De
sterke koersstijging van de dollar en het re
sulterende - vaak overdreven - verlies aan
buitenlandse concurrentiekracht werden
door een aantal, vaak in verval zijnde Ame
rikaanse bedrijfstakken, aangegrepen om
te pleiten voor handelsbelemmerende
maatregelen. Protectionisme dreigt duide
lijk één van de belangrijkste debetpunten
van het onevenwichtige Amerikaanse be
grotingsbeleid te worden. President Rea-
gan is in principe voorstander van vrijhan
del, doch heeft niet kunnen verhinderen
dat geleidelijk een aantal belangrijke han
delsrestricties werden uitgevaardigd
(staal, textiel, motorfietsen, video's, suiker,
automobielen, tabak, enz.), die vaak het
misplaatste etiket van 'vrijwillige zelfbe
perking door de exporteur' kregen opge
plakt.
Nieuwe conflicten, bijvoorbeeld met de
ook zelf niet brandschone Europese Ge
meenschap over agrarische exporten en
subsidies, liggen in het verschiet. Diverse
wrijvingen met de EG maken deel uit van
een proces van tanende belangstelling
voor het in vele Amerikaanse ogen nogal
verstarde en verdeelde Europa en groeien
de belangstelling voor het gebied rond de
Stille Oceaan, in overeenstemming met de
verschuiving van het centrum van politieke
en economische macht naar het zuiden en
westen van de Verenigde Staten. Voort
gaande internationale economische voor
spoed en verlichting van de schuldenlast
van ontwikkelingslanden vereisen echter
een voortgaande liberalisatie en groei van
de wereldhandel en voldoende bereidheid
tot aanpassing aan gewijzigde economi
sche verhoudingen zowel in westerse als in
met-westerse landen. Handelsbelemme
ringen of concurrentievervalsende maatre
gelen verhinderen die aanpassing, veroor
zaken een inefficiënte economische struc
tuur, verlagen de economische groei en de
koopkracht van consumenten en hebben
in de geschiedenis meerdere malen bijge
dragen tot sociale en politieke instabiliteit.
De Grote Depressie van de jaren dertig en
de daaropvolgende wereldoorlog onder
strepen het gevaarlijk karakter van econo
misch en politiek nationalisme.
Een open Amerikaanse markt is van het
allergrootste belang voor de door corrup
tie, armoede en linkse of rechtse dictato
riale onderdrukking getroffen Centraal-
Amerikaanse landen. Politieke stabiliteit,
individuele politieke vrijheid en betere so
ciale omstandigheden in Amerika's 'ach
tertuin' kunnen op langere termijn alleen
bereikt worden, wanneer in die landen een
brede commercieel georiënteerde mid
denklasse ontstaat. Dit zal onmogelijk zijn
zonder een effectief, grondwettelijk vast
gelegd systeem van persoonlijke vrijheden
naar Westeuropees en Amerikaans model
en een daarop gefundeerd systeem van in
dividuele, op de markt vrij verhandelbare
eigendomsrechten die verspreid zijn onder
alle lagen van de bevolking. De geschiede
nis geeft talloze voorbeelden van politieke
en economische repressie door een kleine
elite die de beschikking heeft zowel over
het overgrote deel van de economische
hulpbronnen als over de machtsinstru
menten van de staat. De geschiedenis illu
streert echter ook dat dergelijke machts
kartels op den duur niet zijn opgewassen
tegen de dynamiek van marktprocessen
wanneer deze ruim baan krijgen. De Ver
enigde Staten dienen hun economische en
diplomatieke middelen in te zetten voor de
bevordering van marktprocessen en poli
tieke vrijheden in Centraal-Amerika; on
getwijfeld een proces van zeer lange adem.
De Amerikaanse buitenlandse politiek voor
Centraal-Amerika is tot op heden teveel
geconcentreerd op de politieke, economi
sche en militaire status quo in dit gebied.
Een voortzetting van dit beleid heeft tot
gevolg dat Centraal-Amerika zich niet zal
kunnen onttrekken aan de vicieuze cirkel
van armoede, geweld en toenemende con
frontatie tussen Oost en West. De steun
van Amerika aan de gematigde president
van El Salvador, Napoleon Duarte en aan
de Mexicaanse regering tijdens het diepte
punt van de schuldcrisis in 1982 en het
Caribean Basin Plan hebben een stabilise
rende invloed uitgeoefend in dit gebied. De
beste hulp op lange termijn voor deze en
andere onderontwikkelde regio's bestaat
echter onmiskenbaar uit de verschaffing
van onbelemmerde toegang tot de Ameri
kaanse (en Europese) markt.
De komende vier jaren zal de kunst van de
Amerikaanse buitenlandse politiek uit een
werkbaar compromis moeten bestaan. Zo
wel Amerika als de rest van de wereld zijn
gebaat bij een compromis, dat berust op
evenwichtigheid, stabiliteit en bestendig
heid. Sanering van het begrotingsbeleid
onder een door de Democraten gedomi
neerd Huis van Afgevaardigden maakt,
naast verhoogde belastinginkomsten, een
verlaging van de voorgenomen groei van
de defensieuitgaven onvermijdelijk. Een
vergelijk met de Sowjet-Unie op het terrein
van bewapening is daarom in economisch
opzicht aantrekkelijk voor Amerika, zij het
dat Reagan ongetwijfeld zal vasthouden
aan zijn eis dat wederkerigheid, pariteit en
controleerbaarheid integrale bestandde
len van een akkoord zullen vormen.
De Democraat James Schlesinger, voor
malig defensieminister onder president
Ford en energieminister onder president
Carter, gaf het volgende oordeel over Rea-
gans buitenlandse politiek: 'minder resul
taten, maar ook minder fouten'.
Maar de populist Reagan heeft al vaker
voor verrassingen gezorgd en blijk gege
ven van grote politieke intuïtie en een voor
uitziende blik. Zeker is dat Reagan graag
de geschiedenis in wil gaan als groot en
geliefd staatsman en beseft dat economi
sche voorspoed en politieke stabiliteit aan
elkaar gekoppeld zijn.
Succes is zeker niet bij voorbaat verzekerd,
maar het is niet uitgesloten dat James
Schlesinger in 1988 moet concluderen:
'Meer resultaten dan verwacht en niet al te
veel fouten'.
