Reproduktie
Roerige periode
Adel
Reactionair
schreven door Peter van den Eisen. Tot
mijn verbazing en verrassing zag ik hierin
een bladzijde uit het boek van Wladimir
Sabler afgedrukt. Het was een foto van
Pater Van den Eisen in Russische tekst ge
vat.
Ik meende mijn verloren gewaande boek
weer te hebben teruggevonden. Maar ik
vergiste mij. De reproduktie was afkomstig
uit een exemplaar dat zich inde bibliotheek
van de Abdij van Berne te Heeswijk be
vindt. Ik wist daar niets van, maar behalve
Berkvens had ook Pater Van den Eisen in
dertijd van de schrijver een exemplaar van
het boek gekregen. Dat heeft al die jaren in
Heeswijk op de planken gestaan. De op
dracht in dat boek luidde: 'Den Zeer Eer
waarden Heer van den Eisen 7/20 Maart
1908'.
Op vriendelijke uitnodiging van Pater Stok
man ben ik onlangs naar Heeswijk gereisd
om daar - op verzoek van de redactie van
dit maandblad - het boek opnieuw te be
studeren. Nu, na meer dan twintig jaar het
boek weer te hebben doorgenomen, moet
ik de onbekende historicus, die indertijd
negatief over een integrale Nederlandse
vertaling adviseerde gelijk geven. Sabler
schreef zijn verhaal zeer netjes en waar
heidsgetrouw op. Maar de felheid, soms
zelfs onbeschoftheid waarmee de voor- en
tegenstanders van boerenleenbanken en
coöperaties elkaar in overgrootvaders tijd
te lijf gingen, heeft de historie een bepaal
de levendigheid gegeven, die een be
schaafde aristocraat als de Rus Sabler
nooit zou hebben kunnen verwoorden.
Wie was Wladimir Sabler en wat kwam hij
hier in Nederland doen? Bij het Oost-Euro
pa instituut van de Universiteit van Am
sterdam heeft men voor mij de naam
Sabler opgezocht. In een Duits boek over
de geschiedenis van de Russische kerk
stond iets over hem te lezen.
Wladimir Sabler leefde van 1847 tot
1 929. In de meest roerige periode van het
Tsaristische Rusland derhalve. In 1883
werd hij hoofd van de kanselarij van de
Heilige Synode. Sabler maakte carrière en
was van 1892 tot 1905 assistent van de
Procureur-Generaal, de beroemde en be
ruchte Podjedonostsev. Deze Pobjedo-
nostsev, een reactionair en traditionalist in
hart en nieren, werd in 1 905 gedwongen
af te treden, nadat hij overigens al eerder
aan een aanslag was ontsnapt.
Het offeren van deze door het volk gehate
Procureur-Generaal was een poging van
Tsaar Nicolaas II om de gemoederen in zijn
land weer tot bedaren te brengen. Want
die waren tot het kookpunt verhit. Het rom
melde al vele jaren in het rijk van de
Tsaar. Maar in januari 1 905 kwam het tot
een ware revolutie. Een arbeidersbijeen
komst wilde de Tsaar een petitie aanbie
den waarin ze hervormingen eiste. De de
monstranten werden voor het Winterpa
leis in Petersburg genadeloos door kanon
vuur uiteen gejaagd. Dat was het startsein
van een opstand, waarvan Lenin later zou
zeggen dat het een 'generale repetitie' was
van de revolutie in 1917.
Ook op het platteland, waar schrijnende
wantoestanden heersten beloofde de
Tsaar verbeteringen. In een poging de boe
ren voor zich te winnen proclameerde
Tsaar Nicolaas II de onteigening van grote
landgoederen ten behoeve van de kleine
boer. Dat mislukte echter vanwege het fel
le verzet van de grootgrondbezitters.
Daarnaast werden tien miljoen hectaren
kroonland ter beschikking van de boeren
gesteld. Hiervoor werd de bemiddeling
van boerenleenbanken ingeroepen, die
werden beheerd door edelen en ambtena
ren. Dat zegt op zich zelf niets. Ook in
Rabobankbesturen zit adel, maar daarom
hoeft het nog niet fout te gaan. In Rusland
echter wel. Door de zogenaamde boeren-
banken werd veel land opgekocht tegen
veel te hoge prijzen. Zo hoog, dat de gewo
ne boeren het niet konden kopen. Grond
werd dus een geldbelegging voor vermo
genden. Binnen korte tijd ontstond een
landelijk proletariaat van miljoenen en mil
joenen.
Een andere poging van deTsaarom de rust
in zijn land te laten terugkeren was het in
stellen van een nieuw parlement, dat be
stond uit een Doema en een Rijksraad. De
Doema werd door het Russische volk ge
kozen volgens een ongelijk en indirect
kiesrecht. De Rijksraad bestond voor de
helft uit door de Tsaar benoemde leden,
terwijl de andere helft gekozen werd door
adel, zemstwo's en universiteiten.
In deze Rijksraad vinden we Sabler in 1 905
I terug. Vanuit de Heilige Synode heeft hij
de stap naar de politiek gemaakt. Vreemd
doet het wel aan om Sabler in die Rijksraad
terug te zien. Dat college wordt immers in
het algemeen afgeschilderd als zeer reac
tionair. Was Sabler dan een loffelijke uit
zondering? Hij betoonde zich toch vol be
grip voor de strijd tegen het kapitalisme,
zoals die door mannen als Berkvens en
Van den Eisen werd gestreden.
In zijn hoedanigheid van lid van de Rijks
raad bezocht onze Rus Nederland, dat hij
overigens steevast Holland noemt. Ook als
het over Brabant gaat. Dat was dus in
1906.
Zijn levensloop komt ietwat grillig over,
want in 1911 wordt Wladimir Sabler, de
voormalige assistent, zelf de hoogste baas
van de Heilige Synode, het gemengd amb-
telijk-kerkelijk college dat toezicht hield
op de Russische staatskerk. Het tijdperk
Sabler loopt van 2 mei 1911 tot 4 juli
1915. 'De tijden van Pobjedonostsev zijn
weer teruggekeerd', zo staat in het Duitse
boek over de Russische kerkgeschiedenis
te lezen.
Ik vind dat vreemd. Want als ik de toon van
het boek, dat Sabler heeft geschreven, op
mij laat inwerken en de man in mijn geest
probeer op te roepen, dan zie ik voor mij
een eerlijk, traditionalistisch mens met
een overtuigde christelijke instelling. Maar
hij heeft een dodelijke angst voor het
godloochenende socialisme van zijn da
gen, dat alle grondslagen van zijn wereld
beschouwing zal verwoesten. Afgaande op
de titel van zijn boek komt hij bij ons onder
zoeken hoe in een boerensamenleving het
socialisme vanuit de basis bestreden kan
worden, door ook de boeren de rechten te
geven die hen toekomen.
In het eerste hoofdstuk van zijn boek gaat
hij diep op het socialisme in. Met reden
denk ik, want hij kan de woelingen in
zijn eigen Rusland niet los zien van de agi
taties die door de sociaal-revolutionairen
worden veroorzaakt. Aan het eind van
het betreffende hoofdstuk over het socia
lisme haalt hij onheilspellend de woorden
aan van Herbert Spencer:
'Collectivisatie en communisme zullen ons
terugvoeren in de vroegere barbarij. Het so
cialisme zal verschrikkelijke schokken te-
