Energiebesparing en
inkom ensspreiding
Bedrijfsregistratie
Investeren en efficiency
Nieuwe uitdagingen
glastuinbouw. Het rapport verscheen me
dio 1982. Ongetwijfeld heeft het rapport
'Concurrentiepositie van de Nederlandse
glastuinbouw' bijgedragen aan het nood
zakelijke behoud van zelfvertrouwen bij
de glastuinders en hun adviseurs. Toen im
mers luidde de conclusie dat de concur
rentiepositie ook ten opzichte van de Me
diterrane wereld sterk was. Nu, twee jaar
later, kunnen we constateren dat dit nog
steeds het geval is. Hoewel bijvoorbeeld de
tuinbouw in Spanje in betekenis is toege
nomen, blijken klimaat, afzet en manage
ment daar toch belangrijk beperkende fac
toren te zijn.
Van een aantal belangrijke produkten is
het marktaandeel van Nederland binnen
Europa nog verder toegenomen. Deze toe
name is ten koste gegaan van de leveran
ciers buiten Europa. Door deze toename
van het marktaandeel is een aanzienlijke
groei van de export mogelijk geweest. Die
groei is van groot belang, omdat de pro-
duktiviteit in Nederland nog steeds blijft
toenemen. Overigens bij een gelijkblijvend
produktie-areaal.
Sinds het begin van de jaren tachtig is de
gasprijs gestegen van 20 tot 45 cent/m3.
Op grote schaal zijn door de ondernemers
energiebesparende diepte-investeringen
gedaan.
Rookgascondensors, dubbele gevels,
energieschermen en meer van dergelijke
attributen zijn in de glastuinbouw inmid
dels gemeengoed. Hiertoe is ruim f 1 mil
jard geïnvesteerd, waarin de overheid
heeft bijgedragen met f 270 miljoen in het
kader van het sectorbeleid voor de glas
tuinbouw. Dit heeft tot gevolg gehad, dat
in een paar jaar tijd gemiddeld tussen de
40% en de 50% energie is bespaard per
eenheid produkt.
De inkomens in de glastuinbouw verschil
len sterk van jaar tot jaar, onder meer als
gevolg van de sterk variërende veilingprij-
zen. Dit is inherent aan de structuur van de
glastuinbouw. De meeste tuinbouwpro-
dukten zijn immers niet lang houdbaar. Ze
moeten daarom direct na de oogst ver
kocht worden. De tuinder moet derhalve
die prijs accepteren, die de markt op dat
moment brengt. Deze prijs hangt onder
meer af van de weersomstandigheden. Bij
een lang, koud en nat voorjaar heeft de
glastuinder relatief meer voordeel van zijn
kas. Bij deze weersomstandigheden zal het
vollegrondsprodukt in West-Europa later
op de markt komen, waardoor in die perio
de het aanbod lager zal zijn. Hierdoor zal de
prijs van de kasprodukten hoger liggen.
Dat is onder andere in 1983 en deels in
1 984 voorgekomen.
Ook tussen tuinders, die dezelfde produk
ten telen, kunnen per jaar grote inkomens
verschillen voorkomen. Zelfs in slechte
jaren zijn er grote groepen tuinders met
zeer goede inkomens en omgekeerd. Uit
onderzoek is gebleken, dat de inkomens
verschillen voor een belangrijk deel wor
den verklaard door de opbrengsten, die de
ondernemers op hun bedrijf weten te be
halen. Het niveau van de opbrengsten
wordt op zijn beurt weer bepaald door de
beslissingen, die de ondernemer neemt.
Dit betekent, dat ondernemers met een ge
middelde opbrengst hun inkomen moeten
kunnen verbeteren door het nemen van
nog betere beslissingen. Met andere woor
den, voor het perspectief van het individu
ele bedrijf en van de bedrijfstak is het van
belang, dat de ondernemer instrumenten
krijgt, waarmee hij betere beslissingen kan
nemen. Bedrijfsregistratie is hierbij een
zeer belangrijk hulpmiddel.
De afgelopen jaren hebben de onderne
mers in de glastuinbouw zowel individueel
als in kleine groepjes, aspecten van hun
bedrijfsvoering geregistreerd (opbreng
sten, gasverbruik, arbeid). Voor de indivi
duele ondernemer geeft dit een beter in
zicht in de ontwikkeling op zijn bedrijf. Dat
registreren gebeurde vaak in een los
schrift, op formulieren van Onderzoek en
Voorlichting, of van de Rabobank.
In 1983 is door Onderzoek en Voorlich
ting, tuinbouwstudieclubs (NTS) en de
Rabobank een grote landelijke bedrijfsre-
gistratieset uitgebracht. Daarvan zijn er via
de Rabobanken gedurende het afgelopen
seizoen ruim 6 000 mappen onder onder
nemers in de glastuinbouw verspreid. Het
heeft een aantal grote voordelen om op uit
gebreide schaal landelijk, uniform te gaan
registreren. Alle ondernemers kunnen nu
zonder misverstanden met elkaar en met
voorlichters van gedachten wisselen over
de bedrijfsvoering. Dit betekent onder
meer, dat een ondernemer zijn geregi
streerde gegevens kan vergelijken met die
van collega's. Bedrijfsvergelijking is zeer
belangrijk om goede beslissingen te kun
nen nemen. Dit is een opmerkelijke ontwik
keling: een grote groep zelfstandige on
dernemers besluit om uniform aspecten
van de bedrijfsvoering te registreren, met
de mogelijkheid om dit in onderling over
leg met elkaar te bediscussiëren, waardoor
de individuele ondernemer zijn positie nog
verder kan versterken. Dit betekent niet al
leen, dat elke ondernemer zich kan spiege
len aan de beslissingen die zijn genomen
door de collega-ondernemers, maar ook
dat er in principe een makkelijker uitwisse
ling van gegevens mogelijk is tussen de
verschillende tuinbouwgebieden. Dit kan
ook de positie van kleinere produktiecentra
verder versterken.
Het doel van de bedrijfsregistratie is de on
dernemer een beter inzicht te geven in zijn
eigen bedrijfsvoering. De Rabobankorga-
nisatie heeft deze ontwikkeling onder
steund door het verzorgen van voorlich
tingsavonden en de distributie van de
registratiemappen, daar het 't perspectief
van de bedrijven (haar leden) in positieve
zin kan beïnvloeden. Het is echter niet de
bedoeling van de bank de bedrijfsregistra
tie verplicht te stellen bij financieringsaan-
vragen. Bedrijfsregistratie is en blijft een
instrument van en voor de tuinder.
Een volgende stap in deze ontwikkeling is
het geautomatiseerde verwerken van de
geregistreerde gegevens. Op korte termijn
mogen hiervan echter geen wonderen ver
wacht worden. Het is toch de ondernemer
die zelf met de hand zal moeten registreren
en ervaring opdoen met het verwerken en
interpreteren van deze geregistreerde ge
gevens. Dit opdoen van ervaring is exact de
ontwikkeling, die op het ogenblik gaande
In het bovenstaande is ingegaan op een
aantal belangrijke investeringsontwikke
lingen, die een verdere vergroting van de
efficiency tot gevolg kunnen hebben. Ge
noemd worden nogmaals de investeringen
in staand en verwarmd glas (teelt-, arbeid
en energie-intensivering), schaalvergro
ting (arbeidsefficiency), diepte-investerin
gen (energie-efficiency).
Het is een goede zaak, dat de tuinbouwon-
dernemers zich op het ogenblik niet alleen
beperken tot een grote energie-efficiency,
maar dat zij ook steeds meer streven naar
bedrijfsefficiency, waarbij zowel aan de
kosten- als de opbrengstenkant bewust en
planmatig gewerkt wordt aan een optimale
bedrijfsvoering.
Het is duidelijk, dat het investeringsgedrag
van de afgelopen jaren zich heeft vertaald
in investeringsbedragen. De uitbreidings
investeringen in de jaren zestig en zeven
tig hebben een groot beroep gedaan op
bancaire financieringen. In het topjaar van
1979 werd voor f 1,2 miljard in de glas
tuinbouw geïnvesteerd, waarvan ruim
f 800 miljoen in glasopstanden en installa
ties. Omdat de uitbreidingsinvesteringen
daarna plaats maakten voor diepte-inves
teringen is dit investeringsbedrag onge
veer gehalveerd. De huidige investering in
management kost vooralsnog relatief veel
tijd. Deze investering zal echter voor veel
bedrijven zeer rendabel blijken te zijn.
De glastuinbouw heeft gedurende de afge
lopen jaren een aantal belangrijke ontwik
kelingen te zien gegeven. Ontwikkelingen,
die een grote invloed hebben gehad op de
ondernemer en zijn bedrijf. Verwacht mag
worden dat ook voor de volgende jaren de
ondernemers voor nieuwe uitdagingen ko
men te staan. Zelfs na de grote energiebe
sparing van de afgelopen jaren blijft door
de gasprijspolitiek een zware druk op de
rentabiliteit bestaan. Daarbij moet bedacht
worden, dat het gezinsbedrijf centraal blijft
staan. De glastuinbouw bestaat uit 1 0 000
kleinere bedrijven, waarbij ondernemers
zelfstandig beslissingen moeten nemen
over zaken, waarvoor in andere bedrijfstak
ken een raad van commissarissen bijeen
komt. Overigens weet de ondernemer zich
wel gesteund door een aantal adviseurs. In
toenemende mate zal een beroep worden
gedaan op de kwaliteit van het onderne
merschap. De bedrijfsregistratie is hierbij
een belangrijk hulpmiddel voor de onder
nemer om ook in de toekomst optimaal te
beslissen.
