Zwarte en grijze lijsten
Controle door de rechter
Redelijkheid en billijkheid
Samenvatting
waarden hanteert, deze niet voor, of bij
het sluiten van de overeenkomst aan de
consument ter hand heeft gesteld, of na
dien op eerste verzoek heeft toegezonden
dan wel - voorzover terhandstelling of
toezending niet kan worden gevergd - op
andere wijze aan de consument geen rede
lijke mogelijkheid heeft verschaft van de
voorwaarden kennis te nemen (bijvoor
beeld door deponering bij de Kamer van
Koophandel en Fabrieken).
Het NBW somt een groot aantal bedingen
op, die in de ogen van de wetgever de toets
der kritiek niet kunnen doorstaan. Dit be
treft in de eerste plaats een aantal bedin
gen, die als onredelijk bezwarend worden
aangemerkt. Deze bedingen zijn zonder
meer vernietigbaar. Zij zijn geplaatst op de
zogenaamde zwarte lijst. In het nieuwe
recht zal bijvoorbeeld het beding, dat de
wederpartij van een consument de be
voegdheid heeft om de door hem bedon
gen prijs binnen drie maanden na het slui
ten van de overeenkomst (bijvoorbeeld
abonnementsprijs) te verhogen als onre
delijk bezwarend worden aangemerkt.
Tenzij de consument in dat geval de over
eenkomst kan ontbinden.
Verder is in de wet een zogenaamde grijze
lijst opgenomen, waarop bedingen zijn
vermeld, die vermoed worden voor de
consument onredelijk bezwarend te zijn.
Degene, die zich op zo'n beding wil beroe
pen, kan trachten te bewijzen dat het
beding in het concrete geval niet onredelijk
bezwarend is voor de consument.
Zo zal een beding dat de consument ver
plicht tot het sluiten van een andere over
eenkomst, vermoedelijk onredelijk bezwa
rend zijn, tenzij dit redelijkerwijze gevergd
kan worden. Men kan dit aanduiden als be
strijding van koppelverkoop. De regering
heeft intussen als haar mening te kennen
gegeven dat 'het bij hypothecaire geldle
nmgen gebruikelijke beding dat de geldne-
mer verplicht tot het sluiten van een brand
verzekering of levensverzekering de toet
sing aan deze bepaling zonder meer zal
doorstaan'. Een beding in de algemene
voorwaarden van banken dat 'de krediet
verlener verplicht is tegenwoordige of toe
komstige goederen te verpanden', is naar
de mening van de regering een kernbe-
ding, dat niet valt onder de regeling van de
algemene voorwaarden. Deze bedingen
blijven dus ook na inwerkingtreden van het
NBW geldig.
Een andere nieuwigheid in het NBW is, dat
consumenten- en ondernemersorganisa
ties de rechter kunnen verzoeken uit te
spreken dat bepaalde bedingen in algeme
ne voorwaarden als onredelijk bezwarend
moeten worden beschouwd. Alvorens de
vordering in te stellen moet een dergelijke
organisatie de gebruiker van de gewraakte
algemene voorwaarden in de gelegenheid
gesteld hebben om binnen zes maanden
de voorwaarden zodanig te wijzigen dat de
bezwaren zijn weggenomen. Dit kan er
toe leiden dat moeizame en langdurige on
derhandelingen met consumentenorgani
saties gevoerd moeten worden over het al
dan niet aanvaardbaar zijn van bepaalde
bedingen.
De vordering moet worden ingesteld bij
het Gerechtshof in Den Haag. Het Hof kan
het gebruik van het beding verbieden en
gebieden de uitspraak openbaarte maken.
Overeenkomsten moeten volgens de hui
dige wet te goeder trouw worden uitge
voerd. In het NBW worden in plaats van de
term te goeder trouw de woorden 'redelijk
heid en billijkheid' gebruikt. Dit begrippen
paar komen we op vele plaatsen in het
nieuwe vermogensrecht tegen. De wetge
ver wil hiermee aangeven dat bij rechts
handelingen niet alleen naar de letter van
de wet of de overeenkomst gehandeld
moet worden, maar dat daarbij ook het
verstand (het hoofd: de redelijkheid) en het
gevoel (het hart: de billijkheid) van belang
zijn.
De redelijkheid en billijkheid vervullen in de
eerste plaats een aanvullende rol bij de
vaststelling van de inhoud van overeen
komsten. De eisen van de redelijkheid en
de billijkheid kunnen bijvoorbeeld met zich
meebrengen dat een bank de borg in
kennis stelt van het feit dat de debiteur,
voor wie de borg zich verbonden heeft,
achterstallig is in het nakomen van zijn
verplichtingen, ook al is in de borgtocht
overeenkomst geen mededelingsplicht
opgenomen.
In de tweede plaats is in het NBW vastge
legd dat de redelijkheid en de billijkheid
een beperkende werking ten aanzien van
de inhoud van de overeenkomst kunnen
hebben. Een tussen partijen geldende re
gel is volgens het NBW niet van toepas
sing, voorzover dit in de gegeven omstan
digheden naar maatstaven van redelijk
heid en billijkheid onaanvaardbaar zou
zijn. Wanneer bijvoorbeeld tussen een ver
zekeringsmaatschappij en een verzeke
ringsnemer is overeengekomen dat scha
de binnen 2 x 24 uur schriftelijk bij de
maatschappij gemeld moet worden, kan
de maatschappij een schadeclaim niet af
wijzen op grond van te late melding, indien
de overschrijding van die termijn gering is
en de maatschappij daarvan geen nadeel
heeft ondervonden.
Ten slotte geeft het NBW de rechter de be
voegdheid om op verlangen van een partij
een overeenkomst te wijzigen ofte ontbin
den op grond van onvoorziene omstanghe
den. De rechter mag echter alleen van deze
bevoegdheid gebruik maken indien onge
wijzigde instandhouding van de overeen
komst naar maatstaven van redelijkheid en
billijkheid niet verwacht mag worden door
de wederpartij.
Een voorbeeld ter verduidelijking. Een win
kelier koopt van een importeur voor een
bepaalde prijs video-apparatuur van een
exclusief type, te fabriceren in een politiek
stabiel land in het Verre Oosten. Onver
wacht breekt er naar aanleiding van een
omkoopschandaal in dat land een burger
oorlog uit. De fabriek, waarin de video-ap-
paratuur wordt vervaardigd, wordt ver
woest. Pas na enkele maanden kan de fa
brikant weer leveren, echter tegen aanmer
kelijk hogere prijzen. De importeur kan dan
naar de rechter gaan met het verzoek de
overeenkomst tussen hem en de winkelier
te ontbinden op grond van onvoorziene
omstangheden.
In het NBW wordt vastgelegd dat een over
eenkomst tot stand komt door aanvaar
ding van een aanbod. Tevens worden er
enige regels gegeven die betrekking heb
ben op aanbod en aanvaarding.
Er komt een geheel nieuwe regeling inzake
de toepasselijkheid van algemene voor
waarden. Bedingen, die als onredelijk be
zwarend voor partijen kunnen worden aan
gemerkt, zijn vernietigbaar. In het kader
van de bescherming van de particuliere
consument worden er zwarte en grijze lijs
ten met bedingen, die in elk geval onrede
lijk bezwarend zijn of vermoed worden te
zijn, in de wet opgenomen.
Consumenten- en ondernemersorganisa
ties kunnen aan het Gerechtshof te Den
Haag verzoeken bepaalde bedingen in al
gemene voorwaarden onredelijk bezwa
rend voor de consument te verklaren. De
werkingssfeer van de redelijkheid en bil
lijkheid wordt vergroot. De inhoud van de
overeenkomst kan op grond van de rede
lijkheid en billijkheid worden aangevuld of
gewijzigd en bij onvoorziene omstandig
heden buiten toepassing worden gesteld.
Of alle vernieuwingen verbeteringen zullen
blijken te zijn, is overigens nog maar de
vraag.
