Tumult en consternatie
Sociologen en het abstracte
denken
Techniek en sociaal beleid
Het tumult en de gevolgen
Het was daarom niet vreemd dat er een
enorm tumult ontstond toen op een ge
denkwaardige november-vrijdagavond in
1 977 het automatiseringsplan in volle om
vang op het NOS-journaal wereldkundig
werd gemaakt. Waarschijnlijk had iemand
binnen de organisatie het stuk aan de
vakbeweging doorgespeeld, die het be
langrijk genoeg achtte het onmiddellijk in
de openbaarheid te brengen.
Binnen de Rabobankorganisatie ontstond
grote consternatie. In de eerste plaats om
dat de plannen waren uitgelekt. In de twee
de plaats omdat men nauwelijks raad wist
met die grootschalige en intense publici
teit. Men was er niet voldoende voor toege
rust en niet op voorbereid.
Belangrijker echter was de schok die maat
schappelijk teweeg werd gebracht. Het
was de eerste onderbouwde studie, waarin
duidelijk werd aangetoond dat de dien
stensector niet verder in arbeidsplaatsen
zou groeien. Tot dan toe leefde men met de
gedachte dat de uitstoot van arbeidskrach
ten, die door de automatisering in de in
dustrie plaatsvond, wel kon worden opge
vangen door uitbreiding van de diensten
sector. De studie van de Rabobankorgani
satie toonde aan, dat men zich daarover
niet al te veel illusies moest maken.
'ledereen had de techniek wel zien groeien
in ai die jaren', aldus Van Dinten in een po
ging het schokeffect te analyseren, 'maar
toen pas, in 1977, realiseerde men zich dat
die technologie een factor werd in bancaire
ondernemingsprocessen, die je niet langer
naast je neer kon leggen. Het directe gevolg
van ai die publiciteit was dan ook dat in ban
cair Nederland de automatiseringsproble-
matiek een veel grotere aandacht heeft
gekregen.
De maatschappelijke discussie over auto
matisering en vooral over de sociale conse
quenties barstte vervolgens in alle hevig
heid los. Volgens Van Dinten was het wel
teleurstellend dat het indertijd onmogelijk
bleek om op langere termijn te praten over
de gevolgen van automatisering. 'Natuur
lijk werd er wei over gepraat, maar toch kon
er nauwelijks over de invulling worden ge
sproken. Het bleef voortdurend beperkt tot
de vraag of de sociale factoren wei voldoen
de aandacht kregen. Er bestond toen een
enorme discrepantie tussen de realiteit en
hetgeen men wenste. De vakbeweging
dacht nog steeds dat technologie iets was,
waar je 'neetegen kon zeggen. Pas de laat
ste jaren zien we dat de opvattingen hier
over in brede zin worden omgebogen.
De bewustwording dat de technologie in
steeds sterkere mate een niet te onder
schatten factor in het maatschappelijk be
stel ging worden heeft tot gevolg gehad
dat bij de ontwikkeling van de systemen
binnen de Rabobankorganisatie van meet
af aan sociale wetenschappers zijn betrok
ken.
Anno 1 984 vraagt Van Dinten zich af of het
wel zinvol is geweest de sociologen, psy
chologen, ergonomen en organisatiedes
kundigen in zo'n vroeg stadium van ont
wikkeling erbij te betrekken. 'Systeemont
wikkeling is een heel abstract proces, dat
toch concreet is. Het is denken op een
hoog abstractieniveau waar sociale weten
schappers wat minder voor zijn toegerust.
Daarom heeft het ons veel tijd gekost.
Als voorbeeld noemt Van Dinten de ont
wikkeling van balieterminalsystemen,
waarbij een vertraging van anderhalfjaar is
ontstaan. De MTA-man betreurt die vertra
ging vooral vanwege de nadelen die het in
bedrijfseconomisch opzicht teweeg heeft
gebracht, anderzijds heeft het de accepta
tie voor de huidige ontwikkeling sterk ge
stimuleerd.
'In de praktijk', zegt hij, 'is ook gebleken dat
men pas na de ontwikkeling van een sy
steem in staat is om functies, mensen en
omgeving daaraan aan te passen. Kenne
lijk is dat een proces achteraf. Als we het van
tevoren hadden geweten, dan hadden we
eerst een produkt, een systeem ontwikkeld,
getoetst en ingericht, zodanig dat het aan de
meeste verlangens en wensen was tege
moet gekomen. Dat had ons in ontwikke
lingsinspanning aanmerkelijk gescheeld.
Probleem wat dan overblijft is, of men
zulke systemen dan ook in hetzelfde tempo
als nu zou hebben kunnen implementeren.
Daarin speelt ook de verandering van de
maatschappelijke context een rol die zich
moeilijk laat voorspellen.
Zijn het woorden van een technocraat pur
sang, die alleen maar systemen wil ontwik
kelen zonder zich te storen aan de mogelij
ke sociale gevolgen? 'Nee', zo verdedigt
Van Dinten zich, 'het is waar dat het auto
matiseringsplan in eerste instantie louter de
effecten van de techniek op het bedrijfsre
sultaat becijferde. Belangrijkste doelstelling
was het inschatten en het plannen van een
ondernemingsproces en het beantwoorden
Een verzekeringskantoor rond 1930.
De techniek deed verder zijn intrede aan het einde van de jaren vijftig.
