elektronisch betalingsverkeer?
~)e voortschrijdende automatisering
van het betalingsverkeer heeft ook
juridische aspecten. De bestaande
wetgeving op het gebied van
telecommunicatie, strafrecht,
bewijsrecht en auteursrecht geeft
niet op alle vragen een antwoord.
Bovendien wordt in dit verband het
ontbreken van een
privacywetgeving als een steeds
groter wordend probleem ervaren.
van voor bewijs te hanteren documenten
25
De handmatige verwerking van de
administratie is al grotendeels
vervangen door computerpro
gramma's. Aan de opbouw van landelijke
computernetwerken per financiële instel
ling wordt hard gewerkt, evenals aan het
koppelen van deze netten in een nationaal
betalingscircuit.
De integratie van diverse nationale beta
lingsverkeerssystemen in internationaal
verband (SWIFT bijvoorbeeld) is beslist
geen verre toekomstmuziek. Kortom: de
snelheid en complexiteit van het betalings
verkeer nemen sterk toe.
Tegelijkertijd zijn nieuwe (apparatieve) be
talingsvormen danig in opmars zoals geld
uitgifte-automaten, point of sale (verkoop
punt) terminals en huiscomputers voor
het 'thuisbankieren'. Hiermee is de consu
ment in staat om zelf geldhandelingen te
verrichten met behulp van elektronische
apparatuur. Al deze veranderingen hebben
bijzonder interessante en ingrijpende juri
dische gevolgen.
Moment van betaling
De automatisering van het betalingsver
keer verkort de tijdlijn tussen het moment
van afgifte van een betalingsopdracht en
de creditering van de begunstigde.
Zolang die momenten echter niet samen
vallen, blijft problematisch wanneer nu
Mr. J. M. A. Berkvens
Juridische en
Fiscale Dienst
Ten gevolge van mechanisering en auto
matisering van het betalingsverkeer is de
problematiek van debitering en creditering
een meetprobleem geworden, waarvan de
aanpak bij voorkeur internationaal gestan
daardiseerd door de wetgever moet wor
den opgelost. Er is geen sprake van het
ontstaan van inhoudelijk nieuwe juridische
problemen met betrekking tot de beta
lingstijdstippen. De problemen die opdoe
men zijn van hoofdzakelijk bewijsrechtelij
ke aard.
Bewijsrechtelijke aspecten hhbbbbbm
Omdat opdrachten kunnen worden gege
ven zonder handtekening en de 'boekhou
ding' van de financiële instelling door een
computer wordt gegenereerd in plaats van
door de boekhouder, verschuift de waarde
naar de sfeer van de vrije bewijskracht. Het
staat de rechter in voorkomende gevallen
vrij om uitdraaien van computers en ande
re computergegevens als bewijsmateriaal
toe te laten of te accepteren.
Een aardig probleem tenslotte is de vraag
of al deze zaken vallen onder wettelijke ver
plichtingen met betrekking tot bewaarter
mijnen.
Aansprakelijkheid
Wanneer zich in het (elektronische) beta
lingsverkeer problemen voordoen is niet
steeds geheel duidelijk wie aansprakelijk is
voor eventuele schade. De wet geeft
slechts een aantal globale randvoorwaar
den en laat het aan de betrokken partijen
over om een en ander naderte regelen. Een
voorbeeld van een dergelijke regeling vor
men de Algemene Bankvoorwaarden en
het Girobesluit.
De specifieke karakteristieken van de ap
paratieve betaalvormen maken echter een
aanvulling op genoemde algemene rege
lingen wenselijk. Hierin moet duidelijk
worden aangegeven wat de wederzijdse
rechten, plichten, verantwoordelijkheden
en aansprakelijkheden zijn van definancië-
le instellingen en hun cliënten.
In de Verenigde Staten zijn deze nadere re
gelingen vastgelegd in de Electronic Fund
Transfer Act van 1978. In de meeste
Europese landen wordt gebruik gemaakt
van algemene voorwaarden. Men treft er
aansprakelijkheidslimieten voor de cliënt
in aan, zoals we die ook kennen bij de ge
garandeerde betaalmiddelen, instructies
algemeen uitgesloten. Uitdrukkelijk wordt
de cliënt verzocht zijn persoonlijk identifi
catienummer niet op zijn kaart te vermel
den. De door de financiële instelling te
plaatsen apparatuur zal aan zware techni
sche voorwaarden moeten voldoen. Kort
stondige of langdurige stroomuitval, be-
dieningsfouten, mogelijke defecten in on
derdelen van de apparatuur of beïnvloe
ding van buitenaf (geweld of elektronica)
moeten niet kunnen leiden tot foutieve
boekingen of uitbetalingen.
Samenwerkingsverbanden mmmmÊÊÊnm^
De samenwerking van financiële instellin
gen op het gebied van elektronisch geld
verkeer noodzaakt tot het treffen van een
aantal voorzieningen. Maar allereerst moet
worden nagegaan of de samenwerking is
geoorloofd tegen de achtergrond van EG-
mededingingsbepalingen of Amerikaanse
anti-trust wetgeving, in het geval er Ameri
kaanse financiële instellingen bij betrok
ken zijn.
Wanneer hier geen moeilijkheden rijzen,
kunnen bepaalde afspraken worden ge
maakt. Zo dient bij het opzetten van een
systeem van onderlinge gegevensuitwis
seling de betrouwbaarheid van het sy
steem te worden bevorderd. Dit is mogelijk
door maatregelen te nemen die gericht zijn
op het tegengaan van (niet onderkende)
verminking van berichten, dubbele uitvoe
ring van opdrachten, kwijtraken van infor
matie. Ongeauthoriseerde toegang tot
computersystemen of verbindingslijnen,
wijziging of vernietiging van gegevens
moeten voorkomen worden. Waar appara
tieve betaalvormen beschikbaar worden
gesteld, dienen maatregelen te bestaan ter
voorkoming van misbruik van (verloren of
gestolen) magneet/chipkaarten of per
soonlijke identificatienummers. De kwali
teit van de getroffen maatregelen bepaalt
de mate waarin de financiële instellingen
onzorgvuldigheid kan worden verweten,
alsmede de bewijskracht van door de com
puter gegenereerde documenten.
Wanneer financiële instellingen hun appa
ratuur beschikbaar stellen aan anderen
dan de eigen cliënten voor het doen van
betaaltransacties, zullen onderlinge af
spraken moeten worden gemaakt tussen
de financiële instellingen over hun verant
woordelijkheden en aansprakelijkheden
ten opzichte van elkaar.
Het spreekt vanzelf dat ook regelingen be-
precies het moment van betaling is. Het
bepalen van de betalingstijdstippen is on
der meer van belang bij beslaglegging of
faillissement van debiteur of crediteur: val
len de overgeboekte bedragen wel of niet
onder het beslag of faillissement?
voor het geval van diefstal of verlies van
kaarten, de periode gedurende welke de
cliënt zelf aansprakelijk is voor schade.
Aansprakelijkheid van financiële instellin
gen voor schade als gevolg van het niet
functioneren van apparatuur wordt in het
horen te worden gemaakt over de verde
ling van mogelijke schaden, voorzover ze
niet in redelijkheid aan één der financiële
instellingen kunnen worden toegerekend.
In het internationale betalingsverkeer ten
slotte moeten afspraken worden gemaakt