Consequenties
Groeiende
belangstelling
pensatie-eisen worden geconfronteerd,
Tweede
keus
Deze zogenaamde precompensatie heeft
als voordeel voor de westerse exporteur,
dat hij meer zekerheid heeft over de kwali
teit van de aangeboden goederen.
Naast de genoemde eenmalige kortlopen
de compensatietransacties bestaan lang
lopende en vaak grootschalige compen
satie-overeenkomsten, waarbij een bedrijf
kapitaalgoederen levert en zich verplicht
de met deze goederen voortgebrachte pro-
dgkten terug te kopen. Deze overeenkom
sten noemt men terugkooptransacties
(buy back arrangements). Deze zijn in het
verleden vooral afgesloten tussen Oost-
blokstaten en westerse ondernemingen,
terwijl ook vaak de overheden van de
westerse industrielanden bij de transactie
betrokken waren. Deze overeenkomsten
betroffen voor een belangrijk deel energie,
met name Russisch gas, waarbij westerse
bedrijven de uitrusting voor de exploitatie
en het vervoer van gas leverden en de
Sowjetunie deze kapitaalgoederen betaal
de met gasleveranties. De meest recente
en tevens grootste transactie tot dusverre
werd enige tijd geleden afgesloten tussen
een aantal Westeuropese landen en bedrij
ven en de Sowjetunie voor de aanleg van
een aardgaspijpleidingnet van Siberië naar
West-Europa.
Ook in de chemische sector zijn tal van te
rugkoopovereenkomsten gesloten. In de
agrarische sfeer zijn zulke overeenkom
sten tussen Oost en West zeldzaam, met
name aangezien de Oostbloklanden zelfde
voortgebrachte produkten hard nodig
hebben. Een voorbeeld van een dergelijke
terugkooptransactie is de levering van uit
rusting voor tabaksverbouw en -verwer
king, waartegenover de levering van ta-
baksprodukten staat.
Indien sprake is van een veelvuldig contact
tussen de koper en verkoper, of indien de
verkoper een langdurige relatie met de
koper wenst aan te gaan, wordt vaak een
raamovereenkomst gesloten. Doorgaans
worden dergelijke overeenkomsten aange
gaan door grote multinationale onderne
mingen die een uitgebreid produktiepak-
ket kunnen aanbieden en afnemen. Ook
worden soortgelijke verdragen tussen lan
den onderling afgesloten.
De toenemende interesse voor ruilhandel
roept heel wat vragen op. Ruilhandel vormt
een gevaar voor het open internationale
handelssysteem, zoals zich dat na de
Tweede Wereldoorlog heeft ontwikkeld.
Ruilhandel kan immers worden be
schouwd als een vorm van protectionisme,
aangezien compenserende terugkoopver
plichtingen delen van de wereldhandel af
sluiten voor open concurrentie. Ook houdt
deze handelswijze inefficiënte produktie-
methoden in stand en kan zij leiden tot
een verkeerde herverdeling van produktie-
middelen.
De westerse bedrijven die zich inlaten met
compensatiehandel worden voor aanzien
lijke problemen gesteld. In het algemeen
betekent dit additionele kosten en tijdro
vende procedures. De westerse exporteur
bevindt zich meestal in een nadelige on
derhandelingspositie. Vooral het midden-
en kleinbedrijf beschikt vaak over onvol
doende kennis en kanalen om met succes
ruilhandelovereenkomsten af te sluiten. De
meest voorkomende problemen zijn:
moeilijkheden bij het lokaliseren, verkrij
gen en verkopen van compensatiegoede
ren: late levering en lage kwaliteit van de
compensatieprodukten; buitensporige
boetebedingen voor het niet nakomen van
de contractuele verplichtingen en beper
kingen ten aanzien van de doorverkoop
van compensatieprodukten op derde
markten.
De voordelen voor de westerse onderne
ming zijn onder meer een mogelijke markt -
penetratie, afzet van produktie-overschot-
ten en een stabiele aanvoer van produkten,
hetgeen met name geldt bij lange-termijn-
contracten, zoals voor Russisch gas. Ook
de compensatie-eisende partij kan nade
len ondervinden van ruilhandel. De prijzen
waartegen de goederen worden geleverd,
zijn niet gebaseerd op rationele criteria. De
afzet van produkten door middel van ruil
handel draagt niet bij tot het vergaren van
kennis omtrent afzetmarkten en evenmin
tot verbetering van de kwaliteit van het
produkt en verhoging van de doelmatig
heid van het produktieproces. Soms con
curreert men op deze wijze met de eigen
directe export.
Hoewel de nadelen van ruilhandel de voor
delen lijken te overtreffen, bestaat de ver
wachting dat compensatiehandel de ko
mende jaren zal blijven toenemen. De
Oostbloklanden maken reeds jarenlang
gebruik van ruilhandel aangezien deze
handelwijze uitstekend past in het Oosteu-
ropese bureaucratische systeem. Als ge
volg van de geringere kredietfaciliteiten in
het Westen en het afnemende concurren
tievermogen nemen hun compensatie-
eisen toe. Ook een groeiend aantal ontwik
kelingslanden lijkt zijn toevlucht te nemen
tot ruilhandel onder invloed van hun slin
kende deviezenvoorraden en verslechterde
ruilvoet. Daarnaast zijn westerse expor
teurs tegenwoordig eerder geneigd te
zwichten voor compensatie-eisen, aange
zien de noodzaak tot exporteren groter
wordt bij een dalende binnenlandse afzet.
De afwikkeling van compensatieverplich
tingen stelt hoge eisen aan de westerse
onderneming, die daar meestal onvol
doende voor is uitgerust. Grote internatio
nale bedrijven, die regelmatig met com-
hebben vaak gespecialiseerde afdelingen
voor compensatietransacties. Kleine be
drijven zullen zich meestal moeten wenden
tot internationale handelshuizen, wier be
middeling zich kan uitstrekken van advise
ren en assisteren tijdens de onderhande
lingen tot het volledig overnemen van de
compensatieverplichting. In Europa be
staat een groot aantal handelshuizen,
waaronder de hiervoor genoemde Unico
Trading, dat regelmatig compensatie
transacties afwikkelt. Veel handelshuizen
maken deel uit van een bankinstelling, of
onderhouden nauwe banden met het
bankwezen. Immers vaak zijn financie
ringsfaciliteiten vereist, aangezien de
cliënt niet in de positie verkeert om de tijd
financieel te overbruggen die verstrijkt,
totdat de compensatiegoederen zijn ver
kocht. Ingeval van precompensatie zal de
exporteur de verkregen goederen moeten
voorfinancieren totdat hij voor zijn eigen
exportprodukten betaald krijgt.
Ruilhandel mag niet worden beschouwd
als een alternatief voor het open internatio
nale handelssysteem. In de huidige mon
diale omstandigheden, waarin verscheide
ne landen in financiële nood verkeren, kan
ruilhandel echter worden gezien als een
middel om de pijn van de geringere export
mogelijkheden, betalingsbalanstekorten
en geslonken deviezenreserves te verlich
ten. Niettemin moet ervoor worden ge
waakt dat een verslavende werking uitgaat
van ruilhandel. Met name de Oostbloklan
den maken zoals gemeld reeds lang ge
bruik van ruilhandel en lijken er niet meer
buiten te kunnen.
Daarentegen wordt ruilhandel door vele
ontwikkelingslanden nog steeds als een
noodgedwongen tweede keus gezien. Ge
zien de ernst van de internationale finan
ciële situatie en het trage herstel van de
wereldeconomie lijken deze landen echter
nog enige tijd aan deze keuze vast te moe
ten houden.