Verslechterde
economische
situatie
Traditionele
ruilhandel
Compensatie-
handel
Groeiende ruilhandel
De verklaring voor de opleving van de ruil
handel moet vooral worden gezocht in de
verslechterde mondiale situatie. Als ge
volg van de internationale recessie is de
wereldhandel de afgelopen jaren minder
gegroeid, terwil deze in 1982 zelfs in
volume afnam. Ook dit jaar zal er nog spra
ke zijn van stagnatie. Desondanks hebben
steeds meer landen een exportoriënterend
beleid gevoerd, hetgeen leidde tot een
verscherpte concurrentie op de wereld
markten. Daarbij kampen veel landen met
betalingsbalanstekorten en met onvol
doende financiële middelen om de gewen
ste invoer te betalen.
Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben
ruilhandeltransacties vooral plaatsgevon
den tussen het Oostblok en de westerse
industrielanden. Met name onder invloed
van hun schuldenproblematiek en hun af
nemende concurrentievermogen stellen
de Sowjetunie en de Oosteuropese landen
steeds meer compensatie-eisen. Het aan
deel van de ruilhandel in de totale Oost-
Westhandel, die in 1 982 circa 880 mil
jard beliep, wordt geschat op ongeveer
een derde.
In toenemende mate nemen ook ontwikke
lingslanden hun toevlucht tot ruilhandel.
Deze landen gaan met name als gevolg van
geringere afzetmogelijkheden en tekorten
op de betalingsbalans over tot het stellen
van compensatie-eisen. Sinds 1 982 stelt
Indonesië voor alle buitenlandse over-
heidsaankopen compensatie verplicht, uit
gezonderd olie en gas. Brazilië, het groot
ste debiteurland in de wereld en in ernstige
liquiditeitsproblemen, is reeds met zijn be
langrijkste olleleveranciers, waaronder
Mexico en Iran, overeengekomen dat deze
landen voedsel en industriële produkten
uit Brazilië zullen accepteren in ruil voor
olie. Volgens schattingen van de GATT, de
organisatie die zich bezighoudt met de
ontwikkeling van de internationale handel,
zou reeds 40 procent van de handel tussen
ontwikkelingslanden op basis van ruil
plaatsvinden.
Ook westerse industrielanden laten zich
wel eens verleiden tot inbreuken op het in
ternationale handelssysteem. Met name
bij de aanschaf van defensiemateriaal
(vliegtuigen) wordt vaak bedongen dat het
eigen bedrijfsleven bij de produktie van dit
wapentuig wordt ingeschakeld.
Anders dan de term ruilhandel doet ver
moeden, gaat het slechts zelden om han
del met gesloten beurzen. Meestal is spra
ke van meer ingewikkelde vormen van we
derkerige handel, waarbij het woord com-
pensatiehandel beter op zijn plaats is. Des
alniettemin zullen we hier het taalgebruik
volgen en in algemene zin van ruilhandel
spreken, waarbij onderscheiden kunnen
worden 'echte' ruilhandel, compensatie
transacties, terugkooptransacties en
raamovereenkomsten.
Echte of traditionele ruilhandel, waarbij
een directe ruil plaatsvindt van goederen
met gesloten beurzen was bijna uit het
zicht verdwenen, maar lijkt weer toe te ne
men. Vooral ontwikkelingslanden die kam
pen met een ruilvoetverslechtering of een
gebrek aan vreemde valuta, nemen hun
toevlucht tot deze handel, waarbij het veel
al ruil van grondstoffen betreft. Meestal
wordt wel de relatieve waarde van de goe
deren in geldprijzen uitgedrukt. Met name
olie blijkt een belangrijk ruilobject, evenals
agrarische produkten. Recente overeen
komsten zijn gesloten tussen India en de
Sowjetunie, waarbij India rijst levert in ruil
voor olie. Een soortgelijke overeenkomst
heeft Columbia met Algerije afgesloten en
Argentinië met Irak.
Ook de Verenigde Staten hebben een ja
renlange ervaring in ruil van agrarische
produkten tegen (strategische) grondstof
fen. In 1 973 werd het ruilprogramma van
het Amerikaanse ministerie van Land
bouw, dat sinds 1 950 had bestaan, opge
schort met name vanwege uitgeputte
voorraden. In 1 982 werd weer een ruilhan
delsovereenkomst afgesloten met Jamai
ca, waarbij bauxiet werd geruild tegen
Amerikaanse melkpoeder. Sedertdien
gaan er steeds meer stemmen op in de
Verenigde Staten om gebruik te maken
van ruilhandel in agrarische produkten.
Daarbij wordt erop gewezen dat ruilhandel
een middel is om de agrarische overschot
ten te reduceren, de uitvoerte vergroten en
de voorraden aan strategische grondstof
fen uit te breiden. Ruilhandel wordt dan
niet gezien als een substituut voor com
merciële handel, maar als een aanvulling,
waarbij ruilhandel de commerciële handel
niet in de weg mag staan. Indien het
economische klimaat verbetert, kunnen de
ruilhandelspraktijken worden omgezet in
transacties op commerciële basis. Landen
die in aanmerking komen voor ruil van
landbouwprodukten (tarwe, melkpoeder)
uit de Amerikaanse voorraadschuren te
gen grondstoffen zijn onder meer Brazilië,
Thailand, Indonesië, Mexico en de Sowjet
unie.
Indien de ruilhandel van agrarische pro
dukten sterk zal toenemen, vereist dit een
gepast antwoord van de Europese Ge
meenschap. Immers, de EG is een belang
rijke exporteur van landbouwprodukten en
wordt tegenwoordig geplaagd door agrari
sche overschotten.
Compensatietransacties omvatten een
breed spectrum van activiteiten, uiteenlo
pend van eenmalige op ruilhandel gelijken
de overeenkomsten tot raamovereenkom
sten.
Incidentele compensatietransacties (coun
ter purchase), waarbij de verkoper geheel
of gedeeltelijk genoegen neemt met beta
ling in natura, zijn de meest voorkomende.
Deze transacties hebben zich in de tweede
helft van de jaren zeventig sterk ontwikkeld
in de Oost-Westhandel en bestrijken een
groot scala van produkten. Incidentele
compensatietransacties onderscheiden
zich in een aantal opzichten van traditione
le ruilhandel. Zo behoeven levering en te-
genlevering niet gelijktijdig plaats te vin
den, terwijl bovendien de compensatiever
plichting aan een derde partij kan worden
overgedragen. Vaak is sprake van geschei
den contracten voor levering en tegenleve-
ring en vindt er een financiële afwikkeling
plaats. Dit laatste betekent, dat bij de com-
pensatiehandel het bankwezen een rol kan
vervullen.
Veelal hebben de produkten niets met el
kaar uit te staan. Zo accepteerde een Ame
rikaanse vliegtuigfabrikant ingeblikte ham
als betaling voor de levering van vliegtui
gen aan Joegoslavië en een Spaanse
staatsonderneming accepteerde Colum-
biaanse koffie als betaling voor de levering
van autobussen. De mate van vereiste
compensatie is afhankelijk van het belang
dat wordt gehecht aan de invoer van de
aangeboden produkten. Voor noodzakelijk
geachte invoer is de compensatieratio
laag, hetgeen wil zeggen dat slechts voor
een beperkt percentage van het aankoop
bedrag goederen in ruil moeten worden
geaccepteerd, doch voor minder belangrij
ke goederen kan meer dan volledige com
pensatie worden verlangd. Een Ameri
kaans computerbedrijf accepteerde zelfs
een compensatie-eis van 200 procent om
de Hongaarse markt te kunnen betreden.
Steeds vaker komt het in de Oost-West
handel voor dat de compensatielevering
voorafgaat aan de westerse leverantie.
