Wordt het een chemisch bedrijf, dan
maakt hij het zich extra moeilijk. Want dan
tekent hij in voor een abonnement op een
reeks van wetten inzake milieu en veilig
heid. Andere wetgeving waarmee hij
meestal geconfronteerd wordt, wordt ge
vormd door arbeidsrecht, huurrecht, ven
nootschapsrecht, fiscaal recht, jaarreke-
ningrecht, speciaal recht voor zijn bran
che, contractenrecht en nog veel meer. Bij
de gedachte aan zoveel wetten en regelin
gen zal menig potentieel ondernemer zijn
plannendoos weer gauw dichtklappen.
Veranderingen in het recht
Een ondernemer wordt niet alleen gecon
fronteerd met een overvloed aan wetge
ving. Ook de inhoud van het recht is aan
grote verandering onderhevig. In allerlei
opzichten is of wordt zijn handelingsvrij
heid beperkt. Enige voorbeelden:
De ondernemer als eigenaar. Is hij eige
naar van een pand dan heeft hij met het
moderne huurrecht te maken, dat de posi
tie van de huurder in hoge mate heeft ver
sterkt. Dit geldt niet slechts op het gebied
van de huurprijs. Ook op andere terreinen
heeft de huurder talrijke rechten, welke hij
tegen de verhuurder kan uitoefenen. Een
ander voorbeeld is de leegstandswet, die
rechten aan de gemeente geeft in het be
lang van woningzoekenden. Ook de wet
voorkeursrecht gemeenten en de wet
agrarisch grondverkeer beknotten de rech
ten van de eigenaar. Al deze wetten impli
ceren een inperking van de contractsvrij
heid van de eigenaar.
De ondernemer als producent. Er is een
duidelijke tendens om de rechten van de
consument te versterken. Voorbeelden
hiervan zijn wettelijke regelingen inzake
beperking van reclame, voorgenomen wet
geving inzake consumentenkoop, algeme
ne voorwaarden en produktenaansprake-
lijkheid.
De ondernemer als werkgever. De posi
tievan de werknemer, zowel individueel als
collectief via de vakbonden, wordt steeds
meer beschermd: voorbeelden zijn de
steeds verdere ontwikkelingen in het ar
beidsrecht, de wet op de ondernemings
raden (ook voor ondernemingen met min
der dan 100 werknemers), de arbeidsom
standighedenwet.
Publieke opinie
Maar er is meer, waardoor de ondernemer
in zijn handelen wordt beperkt. Zo mag de
invloed van de publieke opinie niet ver
geten worden. Ook deze stelt paal en perk
aan het individueel belang van de onder
nemer. Duidelijk is ook de neiging te
bespeuren om de ondernemer onder in
vloed van de publieke opinie in een politie
ke sfeer te trekken. Als rechtvaardiging
geldt dan dat de ondernemer een functie in
de behartiging van het algemeen belang
heeft. Men denke aan zaken als milieube
leid, energiebeleid en werkgelegenheids
beleid. Ook bestaat de neiging de onderne
mer als instrument in te schakelen bij het
realiseren van zuiver politieke doeleinden.
Voorbeelden hiervan zijn im- en exportver
boden betreffende bepaalde landen, een
verbod tot investering in een bepaald land
en andere vormen van boycot. In een aantal
gevallen leidt de invloed van de publieke
opinie tot het treffen van overeenkomstige
wettelijke maatregelen.
Functioneren van het recht
Niet alleen verandert de inhoud van het
recht voortdurend. Ook in de wijze van
functioneren van het recht is steeds veran
dering gaande. En door de toegenomen in
gewikkeldheid van bepaalde onderdelen
van het recht wordt de uitvoering en hand
having ervan slechts door veel inspanning
verkregen. Dit leidt tot hoge kosten, zowel
bij de overheid als bij de ondernemer. Het
sociale verzekeringsrecht en het fiscale
recht zijn hiervan schoolvoorbeelden. Een
neveneffect is vaak wetsontduiking, die
weer leidt tot reparatiewetgeving, met als
resultaat een nog ingewikkelder wetge
ving. Opmerkelijk is ook dat de levensduur
van veel wetten steeds korter wordt; op het
resultaat ervan moet versneld worden af
geschreven. Een illustratie hiervan vormen
de wet op de ondernemingsraden, het ven
nootschapsrecht, het jaarrekeningrecht en
het huurrecht.
Zorgwekkend is het feit, dat de overheid in
bepaalde gevallen door omstandigheden
nalatig is bepaalde wetten uit te voeren.
Men denke aan die gevallen waarin de
overheid - uit vrees voor geweld - weigert
aan een ontruimingsvonnis van een rechter
mede te werken, of aan winkeldiefstallen
waartegen niet steeds wordt opgetreden.
Hier ontstaat het gevaar van knokploegen
en andere vormen van eigen rechter spe
len.
De achterkant van het recht
Het bovenstaande geeft een globale
schets van de juridische sfeer waarin de
ondernemer zaken moet doen. Voor alle
duidelijkheid: er is geenszins beoogd de
wetgever in een kwaad daglicht te stellen
of grote delen van het recht als overbodig
te bestempelen. Wat is nu de rol die het
recht in de samenleving speelt?
Nog altijd geldt, zoals in juridische hand
boeken wordt gesteld, dat het recht ten
doel heeft een rechtvaardige, vreedzame
en efficiënte ordening van de samenleving
te bevorderen.
Het recht vormt de weerspiegeling van op
vattingen en processen, welke in een sa
menleving heersen en zich ontwikkelen.
In het verleden vormde de wetgeving vrij
wel uitsluitend de neerslag en de schrifte
lijke vastlegging van in de samenleving tot
volle rijpheid gekomen opvattingen. Met
name de laatste decennia is er echter een
duidelijke kentering te bespeuren. De wet
geving wordt steeds meer een middel om
politieke doelstellingen te realiseren. De
politieke besluitvorming vindt plaats in on
ze volksvertegenwoordiging, de Tweede
en Eerste Kamer. En in onze democratie
klinken daar de opvattingen door welke
opkomen in de samenleving. Aldus vinden
gedachten over gelijkheid, recht op arbeid,
medezeggenschap, recht op informatie,
bescherming van de privésfeer, behoud
van het milieu, bescherming van de econo
misch zwakkere hun weg naar de wetge
ver, die uiteindelijk uit regering en volks
vertegenwoordiging samen bestaat. In het
politieke proces is gekozen voor de sociale
rechtsstaat als een alomvattend stelsel van
voorzieningen, door de overheid in stand
gehouden, ten dienste van een gevarieerde
'verzorging' van de burgers. In dit stelsel
heeft de overheid een centrale functie: zij
treedt op als garant voor de rechten van de
burgers. Maar dat wil nog niet zeggen dat
de overheid overal rechtstreeks een vinger
in de pap heeft. Voortvloeiend uit ons sy
steem van vrije ondernemingsgewijze pro-
duktie is ze op het terrein van het onderne
men bijvoorbeeld afhankelijk van wat de
ondernemers, al dan niet op afspraak met
bijvoorbeeld werknemers of consumenten,
aan rechten willen afstaan. De overheid
heeft wel de mogelijkheid het verlenen van
die rechten af te dwingen door het maken
van wetten.
De ondernemer als medespeler
Men zou nu de eenzijdige indruk kunnen
krijgen dat er een maatschappelijk com
plot is gesmeed om de ondernemer als
melkkoe te gebruiken. Dit zou een scheve
voorstelling van zaken zijn. Ook de onder
nemer is deelgenoot van de samenleving.
Hij is zelfs de motor van ons materiële wel
varen en hierdoor onmisbaar. En de onder
nemer profiteert van de voordelen van de
rechtsstaat, zowel in de hoedanigheid van
ondernemer als van privé-persoon. Bo
vendien heeft de ondernemer de mogelijk
heid mee te werken aan de wording en in
standhouding van de sociale rechtsstaat.
