Ten minste als het op overtuigende
wijze te voorschijn werd gehaald
wanneer de tijd daarvoor rijp was:
op het ogenblik dat de directie de visie
wenste te vernemen van de heren commis
sarissen over de voorgenomen ombuiging
van het beleid in een nieuwe richting. Al
spelend met het kleinood was hier voor de
heren gelegenheid om nogmaals met volle
overtuiging hun vertrouwen uit te spreken
in de directie. Ook het afgelopen jaar had
de directie het voor elkaar gekregen om
een fraai resultaat te voorschijn te bren
gen.
Kritisch volgen
De zekerheden van weleer zijn bijgezet in
het historisch museum. Het gezag, voor
heen een vanzelfsprekendheid, is verdwe
nen. Hiervoor is een kritische houding in de
plaats gekomen. Zo heeft de regering zich
niet meer alleen te verantwoorden voor het
parlement, maar dient ze haar positie ook
te verdedigen tegenover de publiciteits
media, de vakbonden, werkgeversorgani
saties, aktiegroepen en zelfs overheden. En
zo is het ook gesteld met de ondernemer.
Ook deze wordt belaagd door instanties en
krachten van buiten de onderneming.
Maar deze niet alleen. Ook binnen de on
derneming zijn kritische krachten werk
zaam. Aandeelhouders stellen lastige vra
gen. Leden van coöperaties vragen zich af,
waarom de winst weer aan de reserve moet
worden toegevoegd. In de ondernemings
raad laat men zich niet alleen kritisch uit
over het personeelsbeleid, maar houdt
men zich ook bezig met nieuwe investerin
gen en deelnemingen in andere bedrijven.
Kortom, de gevolgen van de toegenomen
mondigheid worden overal zichtbaar. Hier
mee houdt ook het feit verband, dat indivi
duen en groepen hun rechten beter ken
nen, of wel voldoende middelen krijgen
aangereikt om hun rechten te leren kennen
en uit te oefenen.
Waar gehakt wordt
De leiding van een onderneming ziet zich
gesteld in een veld van krachten, die zich
tegen haar kunnen richten. De enige weg
die haar open staat is deze krachten te on
derkennen en te eerbiedigen. Dat is overi
gens geen kleine opgave. De leiding zal
zich dynamisch en ontvankelijk moeten
opstellen, en met een gewillig oor voor de
van buiten komende geluiden. Ondertus
sen zal er toch beleid moeten zijn dat ge
richt is op het maken van winst als een
noodzakelijke voorwaarde voor het hand
haven van de onderneming en - indien
daarvan sprake is - op het bevredigen van
de rendementsverlangens van de aandeel
houders. Het gezegde luidt: waar gehakt
wordt vallen spaanders. De leiding van een
onderneming zal dan ook niet altijd die be
slissingen nemen welke de beste zijn.
Sommige kunnen achteraf nadelig voor de
onderneming of voor derden blijken uit te
vallen. Ook kunnen bepaalde beslissingen
wat al te voorbarig genomen zijn. Dan
wordt het interessant om te kijken, of de
benadeelde het recht heeft om de onder
neming, danwel de leiding persoonlijk voor
de rechter te dagen en schadevergoeding
te eisen.
Hiermee zijn we midden in een juridisch
kader verzeild geraakt. De volgende vragen
komen op:
a. wanneer is een rechtspersoon aanspra
kelijk tegenover een derde;
b. kan een bestuurder of toezichthouder
persoonlijk aansprakelijk worden ge
steld door een derde of door de rechts
persoon zelf;
c. zijn er middelen tegen het risico van per
soonlijke aansprakelijkheid?
Aansprakelijkheid van een
rechtspersoon
Een rechtspersoon is niet een met rede be
gaafd wezen van vlees en bloed, zoals een
mens. Rechtspersonen kan men niet op
straat tegenkomen. Toch spelen zij een be
langrijke rol in het maatschappelijk ver
keer. Het verschijnsel rechtspersoon is ei
genlijk een creatie van de jurist. Erg artis
tiek kunnen we dit voortbrengsel niet noe
men. In de praktijk is het echter doelmatig
gebleken om een groep personen en een
samenstel van vermogensobjecten
(rechtspersoon) onder bepaalde voor
waarden dezelfde rechten en verplichtin
gen toe te kennen als aan natuurlijke per
sonen, voorzover dit tenminste zinvol is. Zo
erkent de wet de staat, provincies, ge
meenten, NV's, BV's, coöperatieve vereni
gingen, gewone verenigingen en stichtin
gen als rechtspersonen. Deze kunnen net
als natuurlijke personen allerlei overeen
komsten sluiten en eigenaar van goederen
zijn. Daar de rechtspersoon een verzinsel
van de jurist is, heeft zij als abstract wezen
organen nodig, waardoor zij kan handelen.
Bij een rechtspersoon zoals de BV zijn de
organen: de directeur(en), de raad van
commissarissen, de algemene vergade
ring van aandeelhouders. Bij een coöpera
tieve vereniging: het bestuur, de raad van
toezicht en de algemene ledenvergade
ring. Het handelen van een orgaan van de
rechtspersoon wordt door het recht ver
eenzelvigd met het handelen van de recht
spersoon. Wanneer de directeur van een
BV of het bestuur van een coöperatieve
vereniging een overeenkomst aangaat met
een derde, zal de betrokken rechtspersoon
de verplichtingen uit de overeenkomst
moeten nakomen. De directeur privé zal
niet tot deze nakoming kunnen worden
verplicht.
Een rechtspersoon is niet alleen vanwege
een gesloten overeenkomst tegenover der
den aansprakelijk, maar ook vanwege een
onrechtmatig handelen tegenover een der
de, zonder dat met die derde een overeen
komst is aangegaan.
Een voorbeeld is de BV die ten onrechte
het produkt van een concurrent in een re
clameboodschap afkraakt. Dit is een vorm
van onzorgvuldig handelen tegenover de
concurrent, hetwelk leidt tot aansprakelijk
heid van de BV.
Ook is een rechtspersoon als werkgever
aansprakelijk voor onrechtmatig handelen
van haar werknemers tegenover derden.
Voorbeelden:
- de werknemer van een BV die een beton
balk uit een hijskraan laat vallen, welke
schade toebrengt aan een belendend
bouwwerk van een derde.
- de medewerker van een bank die een op
dracht van een cliënt om zijn auto te
doen verzekeren niet uitvoert, waardoor
de cliënt een flinke schade lijdt.
Persoonlijke aansprakelijkheid van
een bestuurder of toezichthouder.
De aansprakelijkheid van een rechtsper
soon komt min of meer overeen met de
aansprakelijkheid, zoals deze bestaat bij
natuurlijke personen die aan het maat
schappelijk verkeer deelnemen.
Nu gaan we een stapje verder en gaan kij
ken, of er mogelijkheden zijn om de be
stuurder of toezichthouder die heeft ge
handeld als orgaan, of juist niet heeft ge
handeld waar dit nodig was, persoonlijk
aansprakelijk te stellen. Dit verschijnsel
wordt wel genoemd: doorbraak van
rechtspersoonlijkheid. De aansprakelijk
heid houdt hier immers niet op bij de
rechtspersoon - wat normaal zou zijn -
maar getracht wordt de verantwoordelijke
persoon achter de rechtspersoon ook aan
sprakelijk te houden. Hierbij kan de aan
sprakelijkstelling uitgaan van de benadeel
de rechtspersoon zelf (interne aansprake
lijkheid) of van een benadeelde derde (ex
terne aansprakelijkheid).
Doorbraak van rechtspersoonlijkheid komt
ook in andere landen voor. Berucht is het
faillissement van Penn Central Transporta
tion Co. in de Verenigde Staten, ongeveer
