CONJUNCTUURFASEN CRISIS de lange golf daarvan In de grafiek een gestileerd beeld gegeven. Uit de grafiek blijkt dat zich na het onderste omslagpunt een expansiefase voordoet die overgaat in een periode van nog krachtiger groei: de hausse. Daarna zwakt de groei af en treedt een re cessiefase in, gevolgd door de depressie periode, waarin zich geleidelijk een bewe ging tot herstel aftekent. Vervolgens begint de gehele cyclus op nieuw. De lange golf volgens Kondratieff De lange-golftheorie gaat er vanuit, dat de economische ontwikkeling in de industrie landen niet alleen gekenmerkt wordt door korte conjunctuurgolven, maar ook door langdurige economische cycli. Een derge lijke cyclus zou bestaan uit een op- en een neergaande fase, elk met een lengte van 20 a 30 jaar. Het merkwaardige is dat dit fenomeen zich volgens de aanhangers daarvan voordoet ongeacht de fase van de geschiedenis, dat wil zeggen voor zover bekend in de afgelo pen 200 jaar. Kondratieff, een Russisch econoom, wiens naam aan de lange golf is verbonden, ba seerde zijn theorie op de waarneming van prijsbewegingen in de negentiende eeuw. Hij meende dat een dergelijke lange-golf- beweging zich ook in rentestanden, bui tenlandse handel en een aantal volume reeksen voordeed. Hij formuleerde ten slotte enkele kenmerken van zo'n lange golf, waarvan er hier een drietal wordt ge noemd. Ten eerste overheerst gedurende de op gaande fase van de golf het aantal expan siejaren van de gewone conjunctuurgolf, terwijl in de neergaande fase juist de de pressiejaren overheersen. Ten tweede maakt de landbouw als regel gedurende de neergaande fase een bijzon der ernstige, langdurige depressie door. En ten derde worden gedurende de neergaan de fase veel belangrijke ontdekkingen en uitvindingen gedaan in de produktie- en communicatietechniek, die pas later op grote schaal worden toegepast. Kondratieff zag eigenlijk weinig kans een bevredigende verklaring te vinden voor de golf: hij meende zelf dat de oorzaken met evenveel recht gevolgen van de economi sche ontwikkelingen konden zijn. Met na me besteedde hij weinig aandacht aan de innovatietheorie en het was juist de theorie van de technologische basisinnovaties die in latere jaren veel aandacht kreeg, geba seerd op de gedachten van de econoom Schumpeter. HERSTEL Enkele andere verklaringen Volgens de theorie van Schumpeter is het een aantal belangrijke vindingen dat, via krachtige uitstralingseffecten, nieuwe sec toren doet ontstaan en aldus de economi sche groei veroorzaakt, waarna in een late re fase marktverzadiging optreedt. De eer ste lange golf, die volgens Schumpeter in 1 787 begon en 54 jaar duurde, zou ver oorzaakt zijn door de industriële revolutie; de tweede door de aanleg van spoorwe gen, de derde door de uitvinding van de ex plosiemotor en de toepassing van elektrici teit en de vierde door nieuwe vindingen als televisie, transistor, kunstvezels en bij de ruimtevaart. Het ligt voor de hand, dat de voorspoedfase nog werd versterkt door de krachtige inhaalvraag na de Tweede We reldoorlog en de oprichting van de EEG. Het begin van deze vierde Kondratieff wordt door prof. Van Duyn geplaatst in 1 948, terwijl de neergaande fase in 1973 zou zijn ingezet. Deze auteur verklaart de golf uit het optreden van concentraties van basisinnovaties en fluctuaties in de kapi taalgoederenvoorraad. Er zijn nog vele andere verklaringen in de economische literatuur te vinden, bijvoor beeld voor de omslag in 1973. Enkele daarvan zijn: verstoringen van buitenaf (zoals de oliecrisis) beleidsfouten, overin- vesteringen in de jaren zestig, stijging van de reële arbeidskosten, toegenomen onze kerheid in verband met milieu-eisen of in flatie, macht van de vakbonden, monetaire factoren enz. Nog interessanter maar ook ingewikkelder wordt het als volgens som migen ook factoren een rol spelen, die sa menhangen met het menselijk gedrag. Zo is er vorig jaar aan de Vrije Universiteit te TUD Amsterdam een werkgroep 'lange golven' gestart, die de problematiek vanuit diverse wetenschappelijke invalshoeken onder zoekt. Een eindrapport is nog niet beschik baar, maar hier komt men aspecten tegen als de bewapeningswedloop en belangrij ke veranderingen in de trouwlust, waar door geboortepieken en -dalen ontstaan. Waarom is de lange golf actueel? Kort nadat eind 1973 een buitengewoon omvangrijke olieprijsstijging plaatsvond, werd voorspeld 'dat het nooit meer zo zou worden als het geweest was'. Dit besef is echter pas laat doorgedrongen. De snelle verslechtering van de economische ont wikkeling na 1973 werd door de industrie landen aanvankelijk bestreden met een vraagstimulerend beleid om de gevolgen op te vangen van de vraaguitval door de overheveling van koopkracht naar de olie landen. Dat kon ook in Nederland omdat het financieringstekort van de overheid slechts 11/2% van het netto nationaal inko men bedroeg. Hoewel het vraagstimule rend beleid later werd losgelaten en ver vangen door een op inflatiebestrijding ge richte politiek, bleek het met de groei mee te vallen. Zo nam het reëel nationaal inko men in 1976 nog met bijna 6% toe. In het meer recente verleden zijn de economi sche problemen evenwel drastisch toege nomen. Langzamerhand groeide daardoor het inzicht, dat de problemen dieper zaten dan voorheen werd gedacht. Het Centraal Planbureau begon zijn meest recente middellange termijnraming met de zinsnede: 'De lange periode van sterke economische groei in de industrielanden die aan het jaar 1973 voorafging, lijkt te

Rabobank Bronnenarchief

blad 'Rabobank' | 1981 | | pagina 18