CONJUNCTUURFASEN
CRISIS
de lange golf
daarvan In de grafiek een gestileerd beeld
gegeven.
Uit de grafiek blijkt dat zich na het onderste
omslagpunt een expansiefase voordoet die
overgaat in een periode van nog krachtiger
groei: de hausse.
Daarna zwakt de groei af en treedt een re
cessiefase in, gevolgd door de depressie
periode, waarin zich geleidelijk een bewe
ging tot herstel aftekent.
Vervolgens begint de gehele cyclus op
nieuw.
De lange golf volgens Kondratieff
De lange-golftheorie gaat er vanuit, dat de
economische ontwikkeling in de industrie
landen niet alleen gekenmerkt wordt door
korte conjunctuurgolven, maar ook door
langdurige economische cycli. Een derge
lijke cyclus zou bestaan uit een op- en een
neergaande fase, elk met een lengte van
20 a 30 jaar.
Het merkwaardige is dat dit fenomeen zich
volgens de aanhangers daarvan voordoet
ongeacht de fase van de geschiedenis, dat
wil zeggen voor zover bekend in de afgelo
pen 200 jaar.
Kondratieff, een Russisch econoom, wiens
naam aan de lange golf is verbonden, ba
seerde zijn theorie op de waarneming van
prijsbewegingen in de negentiende eeuw.
Hij meende dat een dergelijke lange-golf-
beweging zich ook in rentestanden, bui
tenlandse handel en een aantal volume
reeksen voordeed. Hij formuleerde ten
slotte enkele kenmerken van zo'n lange
golf, waarvan er hier een drietal wordt ge
noemd.
Ten eerste overheerst gedurende de op
gaande fase van de golf het aantal expan
siejaren van de gewone conjunctuurgolf,
terwijl in de neergaande fase juist de de
pressiejaren overheersen.
Ten tweede maakt de landbouw als regel
gedurende de neergaande fase een bijzon
der ernstige, langdurige depressie door. En
ten derde worden gedurende de neergaan
de fase veel belangrijke ontdekkingen en
uitvindingen gedaan in de produktie- en
communicatietechniek, die pas later op
grote schaal worden toegepast.
Kondratieff zag eigenlijk weinig kans een
bevredigende verklaring te vinden voor de
golf: hij meende zelf dat de oorzaken met
evenveel recht gevolgen van de economi
sche ontwikkelingen konden zijn. Met na
me besteedde hij weinig aandacht aan de
innovatietheorie en het was juist de theorie
van de technologische basisinnovaties die
in latere jaren veel aandacht kreeg, geba
seerd op de gedachten van de econoom
Schumpeter.
HERSTEL
Enkele andere verklaringen
Volgens de theorie van Schumpeter is het
een aantal belangrijke vindingen dat, via
krachtige uitstralingseffecten, nieuwe sec
toren doet ontstaan en aldus de economi
sche groei veroorzaakt, waarna in een late
re fase marktverzadiging optreedt. De eer
ste lange golf, die volgens Schumpeter in
1 787 begon en 54 jaar duurde, zou ver
oorzaakt zijn door de industriële revolutie;
de tweede door de aanleg van spoorwe
gen, de derde door de uitvinding van de ex
plosiemotor en de toepassing van elektrici
teit en de vierde door nieuwe vindingen als
televisie, transistor, kunstvezels en bij de
ruimtevaart. Het ligt voor de hand, dat de
voorspoedfase nog werd versterkt door de
krachtige inhaalvraag na de Tweede We
reldoorlog en de oprichting van de EEG.
Het begin van deze vierde Kondratieff
wordt door prof. Van Duyn geplaatst in
1 948, terwijl de neergaande fase in 1973
zou zijn ingezet. Deze auteur verklaart de
golf uit het optreden van concentraties van
basisinnovaties en fluctuaties in de kapi
taalgoederenvoorraad.
Er zijn nog vele andere verklaringen in de
economische literatuur te vinden, bijvoor
beeld voor de omslag in 1973. Enkele
daarvan zijn: verstoringen van buitenaf
(zoals de oliecrisis) beleidsfouten, overin-
vesteringen in de jaren zestig, stijging van
de reële arbeidskosten, toegenomen onze
kerheid in verband met milieu-eisen of in
flatie, macht van de vakbonden, monetaire
factoren enz. Nog interessanter maar ook
ingewikkelder wordt het als volgens som
migen ook factoren een rol spelen, die sa
menhangen met het menselijk gedrag. Zo
is er vorig jaar aan de Vrije Universiteit te
TUD
Amsterdam een werkgroep 'lange golven'
gestart, die de problematiek vanuit diverse
wetenschappelijke invalshoeken onder
zoekt. Een eindrapport is nog niet beschik
baar, maar hier komt men aspecten tegen
als de bewapeningswedloop en belangrij
ke veranderingen in de trouwlust, waar
door geboortepieken en -dalen ontstaan.
Waarom is de lange golf actueel?
Kort nadat eind 1973 een buitengewoon
omvangrijke olieprijsstijging plaatsvond,
werd voorspeld 'dat het nooit meer zo zou
worden als het geweest was'. Dit besef is
echter pas laat doorgedrongen. De snelle
verslechtering van de economische ont
wikkeling na 1973 werd door de industrie
landen aanvankelijk bestreden met een
vraagstimulerend beleid om de gevolgen
op te vangen van de vraaguitval door de
overheveling van koopkracht naar de olie
landen. Dat kon ook in Nederland omdat
het financieringstekort van de overheid
slechts 11/2% van het netto nationaal inko
men bedroeg. Hoewel het vraagstimule
rend beleid later werd losgelaten en ver
vangen door een op inflatiebestrijding ge
richte politiek, bleek het met de groei mee
te vallen. Zo nam het reëel nationaal inko
men in 1976 nog met bijna 6% toe. In het
meer recente verleden zijn de economi
sche problemen evenwel drastisch toege
nomen. Langzamerhand groeide daardoor
het inzicht, dat de problemen dieper zaten
dan voorheen werd gedacht.
Het Centraal Planbureau begon zijn meest
recente middellange termijnraming met de
zinsnede: 'De lange periode van sterke
economische groei in de industrielanden
die aan het jaar 1973 voorafging, lijkt te