X 'Niemand weet zeker wat er in zit,
maar heel weinigen durven te
voorspellen hoe het de toekomst
van het land zal beïnvloeden,' zei één
van de afgevaardigden nadat hij voor
het Reagan-pakket had gestemd. En
daar staat hij niet alleen in, de geleer
den aan beide zijden van de oceaan zijn
zeer onzeker en verschillen van mening.
Onorthodox, ontraditioneel, revolutio
nair, daar is ieder het wel over eens.
Een nieuwe naam is er ai voor opgedo
ken: 'supply-side economics'. Nog nooit
getoetst in de praktijk, maar een soort
nieuw geloof, schreef prof. dr. B. M. S.
van Praag onlangs. In Amerika is het
tijdperk van de grote econoom Keynes
afgesloten. Die redeneerde vanuit de
'demand' (de vraag). Ais er maar vraag
komt naar produkten, dan leeft de eco
nomie vanzelf op en als van particuliere
zijde de vraag achter blijft, dan moet de
overheid daar maar voor zorgen. In the
orie niet gek, maar in de praktijk leidde
dat vaak tot sterk gezwollen overheids
uitgaven, financiële tekorten of om deze
op te vangen, hoge belastingen, die ook
in betere tijden moeilijk teruggedraaid
konden worden.
Reagan en zijn dub willen er drastisch
een eind aan maken. Bemoeienis van de
centrale overheid inkrimpen, de burgers
en bedrijven minder belasting en dan
wed je er maar op, dat het aldus be
spaarde bedrag opzij wordt gelegd en
geïnvesteerd. Als er 1 meer gespaard
wordt, komt er 21 miljard extra geld
voor nieuwe fabrieken en machinerieën,
wordt de industriële produktie groter,
komen er meer banen, gaat de econo
mie groeien. Simpel gezegd: je stimu
leert het aanbod (de 'supply-sidewekt
de bedrijvigheid op en de nieuwe bedrij
vigheid werkt heilzaam op het hele be
stel.
De hamvraag is of het zal wer
ken. Er zijn vele en ernstige twij
fels. Zat de belastingbesparing op
de plaats terecht komen, waar Reagan
op mikt of zal het tot een nationaal pot
verteren leiden? Er schijnen al verkoop
campagnes in voorbereiding voor de
kerst met 'tax cut special sa/es'. De in
flatie zou juist aangewakkerd worden en
de vrees is vooral dat het tekort van de
centrale overheid alleen maar groter zal
worden, zonder dat de beoogde produk-
tiviteitsgroei plaatsvindt. Ook aan het
effect van het besnoeien op sociale
voorzieningen wordt ernstig getild, te
meer omdat de premies wei omhoog
zullen gaan.
Die hamvraag is tot nu toe onbeant
woord. Er spelen zoveel factoren in
mee, bijvoorbeeld ook de sterk verhoog
de defensieuitgaven, dat er met redene
ren niet uit te komen lijkt. Je moet er als
het ware in geloven. Het is een experi
ment, dat pas gelukt is als over een
poos, in de loop van 1982, de belasting
kortingen inderdaad blijken terug te
vloeien in de nationale bedrijvigheid. De
Amerikanen waren deze zomer echter
kenneliijk bereid de avontuurlijke nieu
we richting in te slaan, met alle risico's
daaraan verbonden.
West-Europa, dat voor de toekomst van
zijn eigen economie voor een groot deel
afhankelijk is van de uitkomst van het
Reagan-experiment, houdt de adem in.
Slaagt de proef in Amerika, dan zou de
Reagan-aanpak, naar het oordeel van
kenners, wel eens een model voor de
rest van de geïndustrialiseerde wereld
kunnen worden. Maar laten we daar
over nu niet speculeren, de uitkomst is
nog in nevelen gehuld en de Westeuro-
pese omstandigheden, ook die van ons
land, verschillen nog al wat van die in
Amerika.
Wat was nu het draaipunt in mijn
gedachten tussen Reagan en
onze eigen Nederlandse zaken
mensen? Niet het extreem hoge rente
niveau. Daar zuchten ze in Amerika nog
erger onder dan wij hier. Zijn schone
verkiezingsbelofte, dat hij de rente wel
snel omlaag zou krijgen, heeft Reagan
niet waar kunnen maken. Integendeel
zelfs, ook in dat opzicht zal zijn experi
ment in de toekomst wat moeten laten
zien. Het draaipunt ligt echter op een
heel ander vlak.
Want het merkwaardige verschijnsel
dat Washington deze zomer opleverde
was, dat het zakenleven zich zijn hoop
en vertrouwen terug gegeven voelde.
Terecht of niet terecht, dat doet er niet
eens toe. Het allerbelangrijkste is, dat
men het voelde en meende. Als de natie
iets aandurft, dan wij ook. De mouwen
werden al opgestroopt om het avontuur
weer aan te gaan. Het enkele feit, dat in
Washington iets ongehoords gebeurde,
dat er nieuwe kansen voor het zakenle
ven voor de dag kwamen, had mentaal
een tonische werking. Van zo'n impuls
moet de Amerikaanse economie het
hebben. Als de tonische opwekking ook
na de zomer krachtig blijft, zal de Rea
gan-aanpak 'vanzelf' slagen. Dan slaagt
als het ware ieder experiment, daar heb
je zelfs geen supply-side-theory voor
nodig.
Akkoord, het is goedkoop te zeggen, dat
wij in ons land ook maar even zo'n toni
cum moeten toedienen. Want wat moe
ten in ons geval precies de ingrediënten
zijn en wat juist niet? Als we het daar
met elkaar over eens waren, hadden we
misschien niet zoveel tijd nodig om een
nieuw kabinet te formeren.
Maar wie oplet - zie slechts wat in dit
nummer staat over het midden- en
kleinbedrijf - weet dat: a. de bedrijven
het moeilijk hebben, b. opleving van het
bedrijfsleven door nagenoeg iedereen
als middel tegen de kwalen wordt aan
geprezen en c. dat daarbij de hoop ge
vestigd is op de mentaliteit, flexibiliteit,
inventiviteit en zo meer van het bedrijfs
leven. We vergeten ook nooit de over
heid erbij te halen, die óf in de weg
staat, omdat ze zich teveel met ons be
moeit, óf in moet springen, omdat ze te
weinig doet. Maar drommels goed we
ten we, dat het uiteindelijk vooral van
het bedrijfsleven zelf moet komen, van
de ondernemers en hun medewerkers
van hoog tot laag.
Wij hier missen echter nog de eerste
vonk, die de ware ondernemersgeest,
de soepelheid en vindingrijkheid als het
ware ineens over de hele linie doet op
vlammen. Die letterlijk aanstekelijk
werkt, de hele samenleving raakt en het
hele klimaat een paar graden warmer
maakt. In Amerika schijnt vorige maand
zo'n ontstekende vonk opgeflitst te zijn.
Afwachten of het aanslaat, maar de mo
tor is hoorbaar levendiger gaan prutte
len. Dat geluid - en dat was mijn ge-
dachtenassociatie - zou ook ons hier in
Nederland ais muziek in de oren klinken.
Daar heb je die vonk voor nodig. Hij
hoeft niet eens groot te zijn, maar ieder
een moet wel weten dat hij er is, hem
'zien' en vooral er zich door aangesto
ken voelen.
In 'Der Butt', verbluffende roman van de
wereldberoemde Duitse schrijver Cün-
ther Grass, zegt een van de romanfigu
ren: 'Sie und ich, wir wissen was der
Welt mangelt: das Maximum im Mini
mum'. Precies raak gezegd en ook on
vertaald te begrijpen. Onze economie
heeft juist die minimale koersverande
ring nodig, die tegelijk het maximale
effect oplevert. Ik voor mij noem dat
maar de vonk, maar zelfs die eeuwig be
ter wetende bot van Grass zou het met
al zijn vissen-eigenwijsheid knap moei
lijk hebben om precies te zeggen hoe je
die vonk krijgt.
JRH
