- Het ontstaan van grote machtscon
centraties, die de belangen van anderen
kunnen aantasten (monopolies, oiigopo-
lies) en die voorts soms erg kwetsbaar
zijn, zeker ook voor de werknemers.
- Gevaar van over-investeringen of
mis-investeringen, dikwijls leidend tot
kapitaalverlies en verlies van arbeids
plaatsen.
- Opeenhoping van ondernemingen in
bepaalde gebieden en geen of te weinig
ondernemingen in andere gebieden
(denk aan de congestieverschijnselen in
sommige gebieden en aan de hardnek
kige regionale problematiek elders).
- Vervuiling van de bodem (de laatste
tijd wel zeer markant aan het licht ko
mend) van water en van lucht.
- Slechte verdeling van de welvaart in
wereldverband.
Gelet op deze schaduwkanten ben ik
geen voorstander van vrije onderne
mingsgewijze voortbrenging. Wil het
particuliere ondernemerschap maat
schappelijk verantwoord functioneren
dan zijn correcties op het marktme
chanisme noodzakelijk.
Maatschappelijke ontwikkelingen
De schaduwkanten, verbonden aan de
ondernemingsgewijze voortbrenging,
alsmede het mondiger worden van de
mensen als gevolg van sterk verbeterd
onderwijs en betere voorlichting, heb
ben er toe geleid, dat de maatschappij
zich meer bezig houdt met de handel en
wandel van de onderneming. De be
hoefte aan medezeggenschap groeit
sterk. Het sociale beleid, niet alleen in
materiële, maar ook in immateriële zin,
vraagt steeds meer aandacht. Eisen in
zake behoud resp. uitbreiding van werk
gelegenheid worden sterker. Consu
mentenorganisaties houden zich bezig
met kwaliteit en prijs van de goederen
en diensten. De milieuvoorschriften
worden strakker. Er wordt meer infor
matie gevraagd omdat men de onderne
ming terecht ziet als een aanspreekbaar
deel van de samenleving, dat verant
woording behoort af te leggen. Actie
groepen op verschillende terreinen vol
gen het gedrag van de onderneming kri
tisch.
Ik beoordeel dit proces van vermaat
schappelijking van de onderneming met
als kenmerken openheid en verantwoor
dingsplicht positief.
In de in 1976 verschenen 'Economische
Structuurnota' van de toenmalige rege
ring is aan het proces van vermaat
schappelijking veel aandacht besteed.
Het hiermee samenhangend model van
onze gemengde economische orde
wordt omschreven als een stelsel, waar
in de gedecentraliseerde verantwoorde
lijkheden worden uitgeoefend binnen
een zodanig kader, dat de ontwikkelin
gen in belangrijke mate geleid worden
in de door de gemeenschap gewenste
richting. De markt wordt in deze ge-
dachtengang niet uitgeschakeld maar
functioneert binnen het kader van maat
schappelijk verantwoorde uitkomsten.
Naar mijn oordeel behoren onderne
mers actief en initiërend op de zich wij
zigende maatschappelijke inzichten te
reageren en daarop in te spelen. In de
eerste plaats is een onderneming een
deel van de maatschappij; de onderne
ren en haar aanvaardbaarheid aantas
ten.
Als kritisch, of soms negatief over de
particuliere ondernemer wordt gespro
ken, hangt dat m.i. samen met het niet
voldoende aanwezig of herkenbaar zijn
van maatschappelijk engagement bij
ondernemers. Standpuntbepalingen van
ondernemers(organisaties) komen, te
recht of ten onrechte, vaak over als puur
economisch, kil zakelijk en in termen
van rendement. Ondernemers lijken zich
b.v. niet erg te bekommeren om het
menselijk leed, dat door werkloosheid
ontstaat. Velen herkennen bij onderne
mers niet of onvoldoende, dat economi-
mer draagt uit hoofde daarvan mede
verantwoordelijkheid voor de richting,
waarin die maatschappij zich ontwik
kelt. Zonder bij voorbaat alles te prijzen
wat anderen wijzen zal hij in de maat
schappelijke discussie moeten partici
peren. En in de tweede plaats zal het
negeren van maatschappelijke proces
sen de onderneming steeds meer isole-
sche activiteiten in feite gericht moeten
zijn op menselijk welzijn.
Ik denk, dat naast het overwinnen van
de huidige economische problemen -
waarop ik nog terugkom - dé grote uit
daging voor de ondernemer in de ko
mende jaren is deel te nemen in de
maatschappelijke veranderingsproces-
