és
Tevens komen processen, die voorheen
door hun complexiteit moeilijk of niet
konden worden geautomatiseerd, voor
computerisering in aanmerking. De
nieuwe ontwikkelingen in de technolo
gie bieden ruime mogelijkheden voor
gedecentraliseerde systemen van gege
vensverwerking. Tegelijkertijd met de
verdere automatisering of van de infor
matievoorziening in produktieproces-
sen, wordt elektronica in toenemende
mate in allerlei soorten consumptiegoe
deren toegepast. De weerslag die wij
hiervan ondervinden, laat zich vertalen
in het ter beschikking krijgen van tech
nisch sterk verbeterde of geheel nieuwe
apparaten of communicatiemiddelen.
Hieraan zijn wezenlijke gevolgen ver
bonden voor de kwaliteit van ons be
staan, zowel in positieve zin (energiebe
sparing, milieubescherming, als in nega
tieve zin (afhankelijkheid van de mens
van de ter beschikking komende hulp
middelen). Consumentengedrag, onder
wijs, vrijetijdspassering zullen een meer
of minder vérstrekkende invloed onder
gaan van het technisch wonder, dat
kortheidshalve met 'chip' wordt aange
duid.
Het rijk gescharkeerde toepassingsge
bied van de micro-elektronica heeft er
voor zorggedragen, dat de automatise
ring van de administratie, als één, zij het
niet onbelangrijk, toepassingsgebied, is
betrokken in de breed opgezette discus
sies over de informatiemaatschappij.
Tot het eind van de zeventiger jaren
vond de discussie over automatisering
in vrij beperkte kring plaats. Mede als
gevolg van het ontbreken van sociale
fricties, zoals massale uitstoot van ar
beidskrachten, hebben politieke partij
en, overheid en vakbeweging zich lange
tijd afzijdig gehouden. Binnen werk
organisaties was veelal sprake van een
onbewust of impliciet automatiserings
beleid. Automatiseringsdeskundigen
speelden hierin een dominante en vaak
eenzijdige rol. Technische condities
overheersten, waardoor soms te weinig
de ssciale en organisatorische aspecten
in beschouwing werden genomen.
Met de introductie op massale schaal
van de 'chip' is thans de verdergaande
automatisering in het middelpunt ge
bracht van de belangstelling van politie
ke ambtsdragers, wetenschappers en
vakbeweging. Gegeven de stagnerende
economie en de structurele werkloos
heid in diverse sectoren van de maat
schappij, wordt de automatiseringsont
wikkeling in de administratieve sector
zeer kritisch gevolgd. Dit zal ertoe moe
ten leiden dat het komende automatise
ringsbeleid langs andere wegen, met
andere en ruimere doelstellingen en in
een aangepast tempo wordt ontwikkeld,
besloten en tot uitvoering gebracht. Met
name zal aandacht moeten worden be
steed aan het sociale aspect van de
automatiseringsontwikkeling: werkgele
genheid, organisatievormen, kwaliteit
van leidinggevende en uitvoerende ta
ken.
Historische ontwikkeling
Aan het gebruik van de computer in het
administratieve verwerkingsproces is
een vrij lange periode van mechanise
ring voorafgegaan. In de aanvang had
deze betrekking op het vereenvoudigen
en opvoeren van de snelheid van be
paalde menselijke handelingen, zoals
schrijven en rekenen. Later ontstond
een aantal taken op uitvoerend niveau,
die sterke gelijkenis vertoonden met lo-
pende-bandwerk van fabrieksarbeiders,
vooral door de invoering van ponskaart-
Mr. H. K. te Kolsté
Directoraat
Personeel
Opleidingen
Centrale Bank
apparatuur. Voor een deel werd perso
neel tewerk gesteld met een niet-admi-
nistratieve achtergrond voor de bedie
ning van de apparatuur.
Het gebruik van de computer in de vijf
tiger en zestiger jaren in massale admi
nistratieve processen had een duidelijk
negatief werkgelegenheidseffect voor
het uitvoerend administratief personeel,
dat zich vooral met routinehandelingen
bezighield. Toch had dit geen massale
ontslagen tot gevolg. De overgang naar
computersystemen had veelal een lange
tijd nodig, zodat het natuurlijke verloop
voor de noodzakelijke aanpassing zorg
de. Bovendien maakten de betrokken
organisaties een sterke expansieperiode
door, waardoor intern betrekkelijk ge
makkelijk kon worden overgeplaatst.
j Veelal werden deelprocessen uit het to-
tale informatiesysteem successievelijk,
in een vrij lange tijdsperiode uitge
smeerd, geautomatiseerd in op zichzelf
staande projecten, zodat van een zeer
geleidelijke automatisering sprake was.
In de zeventigerjaren doen zich dan ver
schijnselen voor van integratie binnen
de gegevensverwerking en koppeling
van voorheen losstaande geautomati
seerde systemen. De daarvoor vereiste
deskundigheid voor het opzetten en
doen functioneren van nieuwe syste
men krijgt een zodanig specialistisch
karakter, dat gebruikersafdelingen het
noodzakelijk tegenspel niet meer kun
nen leveren. De automatiseringsafde
ling komt hierdoor vaak in een overtrok
ken belangrijke en soms geïsoleerde po
sitie.
1 De invloed, die de automatisering in het
recente verleden op de arbeidsorganisa
tie heeft gehad, laat zich niet in enkele
woorden kenschetsen. Er bestaat geen
algemeen beeld, omdat geen enkele
organisatie een gelijkluidende automati
seringsontwikkeling heeft doorgemaakt,
noch zijn er identieke automatiserings
oplossingen toegepast. Enkele thema's
lijken interessant genoeg om te worden
vermeld.
De invloed op de besluitvorming van het
topmanagement is tot nu toe vrij mi
niem geweest. De strategische besluit
vorming leent zich slecht voor program
mering, omdat er met vele economi
sche, sociale en commerciële onzeker
heden rekening moet worden gehou
den. Bij het middenkader treden ten ge
volge van automatisering verschuivin
gen op in de aard van het leidinggeven.
De planning van het werk vormt een
aandachtsgebied dat ook de automati
seringsafdeling en andere afdelingen,
waarmee het werk is verbonden, aan
gaat. Er komt een accent te liggen op de
leidinggevende aspecten: de zorg voor
goede werkrelaties, voor arbeidsmotiva
tie.
Voor het uitvoerend administratief per
soneel treedt een tendens naar ver
gaande routinisering van de taak op. De
produktiviteit van het werk wordt ge
normeerd, de promotiemogelijkheden,
in het algemeen gesproken - verminde
ren. In de vereiste bekwaamheden
treedt een verschuiving op van specifie
ke (b.v. vakkennis) naar meer algemene
bekwaamheden, zoals accuratesse,
flexibiliteit en verantwoordelijkheidsge
voel.
Automatisering leidt niet zonder meer
tot verhoging van de arbeidstevreden
heid voor alle betrokkenen. Per saldo
leidt 'de' automatisering van de admini
stratieve arbeid niet zonder meer tot
een uitgesproken positief of negatief
beeld. Het komt erop neer dat de gelei
delijkheid der ontwikkelingen vele van
de invloeden en gevolgen heeft doen
vervagen tot een wat algemene weinig
omsloten beeldvorming, waaraan nau
welijks of geen markante of significante
gevolgtrekkingen voor de toekomst zijn
te verbinden. Daar komt bij, dat de gun
stige sociaal-economische omstandig
heden van de afgelopen periode, waarin
de automatiseringsontwikkeling zich
voltrok, niet of nauwelijks aanleiding gaf
tot kritische bezinning. De centrale
vraag luidde veelal: hoe kan met behulp
van automatisering onder aanvaardbare
kostenconsequenties de groei en de uit
bouw van de dienstverlening of de pro-
duktie worden opgevangen en voor de
overzienbare toekomst gegarandeerd?
Toekomstige ontwikkeling
Zoals hiervoor is gesteld zal de ontwik
keling van de micro-elektronica ertoe
leiden, dat de automatiseringsgolf bij de
grotere administratieve bedrijven zich
zal gaan herhalen bij kleinere bedrijven.
Door scherpe daling van de aanschaf-
