het bankwezen in de oudheid
Vanaf de grijze oertijd heeft de een met de ander geruild en hebben
mensen van elkaar geleend. De volledig autarke - in alles zelfvoorzie-
nende - huishouding, waar alles precies rijpt en klaarkomt op het mo
ment dat men het nodig heeft, heeft altijd alleen bestaan in het rijk der
fabelen.
De voorwaarden waarop leningen in zeer vroege tijden verstrekt wer
den, waren soms bizar: in Homerus lezen we, dat iemand vee uitleent,
met het recht om in het gebied van zijn schuldenaar te mogen roven,
als deze in gebreke zou blijven met de terugbetaling.1
Chr. een belangrijkecultuur bloeide, ver
spreidden het schrift, het geordende be
talingsverkeer en andere organisatori
sche verworvenheden zich over het Na
bije Oosten en de aangrenzende streken
in Europa, met name Griekenland.
Degenen, die het bankbedrijf daar in de
oudheid uitoefenden, hielden er pand
jeshuizen op na, verstrekten leningen op
onderpand van onroerend goed en zelfs
van de persoon van de lener (hij kon dan
bij wanbetaling als slaaf verkocht wor
den), incasseerden voor derden (soms
ook voor de overheden) met een eigen
winstmarge, beheerden goederen voor
allerlei mensen volgens contract tot de
Egypte en Voor-Azië
De oudste banken waren in Egypte en
Voor-Azië, de oudste cultuurgebieden in
de wereldgeschiedenis. In Zuid-Meso-
potamië (Soemer) en in het Nijldal
kwam het tot een meer geordend ruil
en betalingsverkeer en werd het schrift,
dat in het begin diende om een eenvou
dige administratie te voeren, uitgevon
den. Hetgeen niet toevallig was. Juist
daar immers was al vroeg een min of
meer centraal geplande irrigatieland-
bouw, die een sterk regionaal en plaat
selijk bestuur en een meer ingewikkelde
organisatie vereiste, dan bij nomaden
bestond.
De paleizen der vorsten en de tempels
der grote goden waren tevens de pak
huizen waar de overschotten werden
opgeslagen. Het waren marktplaatsen
en centra van ambacht en betalingsver
keer; in Soemer aanvankelijk vooral de
tempels.2 De goden heetten de steden
te besturen en bezaten het bijbehorende
bouwland om de steden heen.
Betaalmiddelen waren staafjes edel me
taal, al of niet gemerkt. Bankpapier
heeft in de oudheid niet bestaan en ge-
Prof. dr. L. de Blois
Hoogleraar in de
geschiedenis en
staatsinstellingen der
Griekenen Romeinen
aan de Universiteit
van Nijmegen
munt geld kwam pas in de zesde eeuw
v. Chr., als statussymbool van Lydische
koningen en Griekse stadstaten. Het
vroegste bankbedrijf werd als neven
activiteit uitgeoefend door edelsmeden,
geldtesters en -wisselaars, kooplui, pa
leisdienaren en priesters. Bankier was
nog geen apart beroep.3
Vanuit Soemer, waar reeds rond 2800 v.
afgesproken tijd van wederopvraging,
wisselden goederen en edele metalen
en beproefden de laatste op echtheid.
Zij namen ook goederen in verzekerde
bewaring tegen een vast tarief: in aller
lei tempels, voorraadkamers van palei
zen en koopmanshuizen waren rijen ver
sterkte bewaarplaatsen (kluizen), met
het zegel van de huurder, en een uiterst
simpele registratie van wat er in- en uit
ging op de muur erboven of eronder.
Een kluishuurder kon een slaaf of een
1 Zie Homerus, Ilias XI 670 e.v. De we-
j reld van Homerus was de chaotische
Griekse samenleving van het riddertijd
vak, ca. 1200-900 v. Chr.
2 Tempelroof was een van de zwaarst
bestrafte misdaden in de antieke we
reld, en dat is niet zo verwonderlijk. De
rover schendt niet alleen een heilige
plaats, waardoor hij de toorn van de god
oproept, maar hij dupeert ook alle men
sen, die in de tempel deposito 's hebben,
en de staat, die vaak juist in tempels de
reserves opbergt.
j 3 We kennen enkele bankiers bij name.
In Babyion bestond in de tijd van Nebu-
I kadnezar (zesde eeuw v. Chr.) het han
delshuis Engibi. Dit huis bezat een lom
merd, gaf leningen op onderpand (hypo
theken), nam goederen in deposito en
hield voor goede klanten zelfs een reke
ning-courant bij op klei. Het huis stond
toe dat een deel van een deposito via
cheques aan de bank onttrokken werd.
Een deel van het kapitaal was met
goedvinden van de inleggers geïnves
teerd in huizen, slaven, landbouwgrond
(waarmee gespeculeerd werd), vee,
schepen, bouwgrond in de stad specu
latieen allerlei roerende goederen. Net
zo 'n firma kennen we uit iets latere tijd
in Nippoer, ten Zuiden van Babyion: de
zonen van Moerasjoe.
Een geldwisselaar aan het werk in het
oude Rome.
