van de burger door; niet alleen in zijn
werk maar ook in zijn vrije tijd.
Samenhang
Het bovenstaande geeft een verre van
volledig beeld van onze zeer gecompli
ceerde maatschappij; er is in de sociaal-
economische ontwikkeling echter een
aantal elementen te noemen welke in
hoge mate met elkaar verband houden.
Zo zal het duidelijk zijn dat er een sterke
samenhang bestaat tussen produktivi-
teit, prijsniveau, werkgelegenheid en in
ternationale concurrentie.
Andere voorbeelden van zaken die met
elkaar verband houden zijn:
- sociale zekerheid, loonniveau, con
currentiepositie;
- ontwikkeling van de automatisering,
produktiviteit, loonpeil;
- automatisering, werkgelegenheid,
weerstand tegen veranderingen, ar
beidsverzuim;
- onzekerheid, behoefte aan informatie
en betrokkenheid, ontplooiingsmogelijk
heden;
- automatisering, de behoefte aan
taakverruiming, de noodzaak tot om
scholing;
- snelle technologische veranderingen,
de noodzaak tot omscholing, arbeids
mobiliteit;
- de druk van de computerleverancier,
de weerstand daartegen van de gebrui
kers en de noodzaak van participatie in
het ontwikkelingsproces;
- de behoefte aan informatie, de ont
wikkeling van een communicatienet
werk, gegevensbanken, het mogelijk
verlies aan privacy en de noodzaak van
wettelijke regelingen op dit punt.
Zonder op volledigheid aanspraak te
maken moge hieruit blijken dat sociale
en economische factoren een sterke sa
menhang vertonen. Het lijkt intussen
waarschijnlijk dat de economische om
standigheden in de 80er jaren zich niet
zo gunstig zullen ontwikkelen als in vo
rige decennia het geval was. Noodzake
lijke veranderingen zullen derhalve on
der een veel minder gunstig gesternte
plaatsvinden. Bovendien kan worden
gesteld dat in diverse landen het sociale
klimaat - om hierboven genoemde re
denen - een beperkende factor kan zijn
bij de doorvoering van deze noodzake
lijke veranderingen.
Deze omstandigheden vragen om hoge
managementkwaliteiten, om evenwich
tige besluitvorming en boven alles, om
een gezamenlijke aanpak door diegenen
die in onze maatschappij verantwoorde
lijkheid dragen.
Verschillende manieren
Er zijn verschillende manieren mogelijk
om de complexe problemen die met het
veranderingsproces ten gevolge van
EDP samenhangen, te benaderen en te
besturen. In de eerste plaats zouden we
kunnen doorgaan op de wijze waarop
we tot dusverre veelal deden, namelijk:
achteraf reageren op EDP-toepassingen
welke zich nagenoeg volledig autonoom
ontwikkelen. In dat geval kunnen we
echter niet veel anders doen dan de
aangeboden techniek overnemen en
achteraf proberen de nadelige neven
effecten te verzachten.
Een dergelijke benaderingswijze heeft in
het verleden een gevoel van onbehagen
en wantrouwen veroorzaakt en zou dat
ongetwijfeld ook in de toekomst doen.
De mensen zullen het gevoel krijgen dat
zij worden gemanipuleerd door ontwik
kelingen die buiten hun controle liggen
en die ook niet door hen beïnvloed kun
nen worden. Als illustratie daarvan valt
te wijzen op de reusachtige centrale
computersystemen, die in de admini
straties van bedrijven en instellingen
zijn opgesteld. Deze computers worden
gevoed met kryptische codes, en niet
zelden dicteren zij de gebruiker wat hij
moet doen. De macht van het apparaat
is overheersend en we moeten gehoor
zamen aan de wetten van het systeem.
Overwegingen van kosten en baten en
van efficiency lagen ten grondslag aan
een dergelijk centraal concept, dat ove
rigens uit bedrijfseconomisch oogpunt
volkomen gezond was. Maar er zaten
nogal wat negatieve kanten aan vast.
Met name vele oudere werknemers
konden zich niet aanpassen en het aan
tal psychosomatische klachten nam
sterk toe.
Bovendien is er een toenemend gevoel
van onbehagen, omdat we in ons functi
oneren in hoge mate afhankelijk zijn ge
worden van het functioneren van ande
ren. De 'gebruikers-onsympathieke' for
mulieren, de enorme papierstroom, niet
in overeenstemming met de vereiste in
formatiebehoefte, hebben tot dit gevoel
van onbehagen zeker bijgedragen.
Een voorbeeld van overrompeling door
de technologische ontwikkeling wordt
gegeven door de klap, welke de elektro
nica aan de industrie van mechanische
precisie-instrumenten heeft uitgedeeld;
denk bijvoorbeeld aan de Zwitserse hor
loge-industrie, die een groot deel van
haar omzet verloor aan de digitale hor
loges.
Hoe wij deze negatieve neveneffecten
ook mogen waarderen, we kunnen niet
ontkennen dat vele van de 'zegeningen'
van vandaag de dag niet mogelijk zou
den zijn geweest, zonder de toepassin
gen van EDP. Hoewel de eerste reacties
op de EDP niet onverdeeld gunstig wa
ren, moeten we nu toch erkennen dat
de EDP met vele, en veelsoortige, ver
worvenheden aan de moderne maat
schappij heeft bijgedragen.
Betere benaderingswijze
Anticiperen op de ontwikkelingen is een
betere benaderingswijze van onze toe
komstige problemen. Vanuit een derge
lijke houding kan men zich vragen stel
len zoals: 'welke nieuwe mogelijkheden
worden door de EDP gecreëerd; in hoe
verre wordt de EDP gestimuleerd door
nieuwe wensen?' En ten slotte, maar
niet in het minst: 'van welke mogelijk
heden zouden wij gebruik willen ma
ken?' Niet alleen de gebruiker moet an
ticiperend te werk gaan, maar ook de
producent van EDP-produkten heeft een
verantwoordelijkheid op dit punt. Hij
moet beter inspelen op de behoefte van
degenen die met zijn apparatuur en sy
stemen zullen moeten omgaan.
De technologische ontwikkeling zal ons
in dit opzicht helpen om het in de toe
komst beter te doen. De opmars van de
mini- en microprocessors, de sterk ver
beterde prijs/prestatie-verhouding, de
steeds verbeteren communicatietech
nieken (data- en netwerksystemen zijn
daar voorbeelden van), dit alles brengt
de informatie- en verwerkingscapaciteit
rechtstreeks op de plaats, waar er door
individuele personen mee wordt ge
werkt. De verbetering van de communi
catie tussen mens en apparatuur, door
middel van het gesproken woord bij
voorbeeld, zal de EDP-technologie 'ge-
bruikers-vriendelijker' kunnen maken.
En zelfs zonder deze technische be
kwaamheden zou het mogelijk moeten
zijn om een aan de gebruiker aangepas
te taal te gebruiken en een groot deel
van het onsympathieke vakjargon te
vermijden.
Anticiperen betekent zich voorbereiden
op veranderingen. En als zodanig is het
een essentieel onderdeel van het 'ma
nagen': het evenwichtig sturen van so
ciale en technologische ontwikkelingen.
Wederzijds begrip
Het is in dit verband essentieel, dat de
sociale partners en de overheid tot we
derzijds begrip komen en eikaars taal
weer leren spreken. Onbegrip leidt tot
verwarring en sociale onrust, verlies aan
tijd en snelheid. Het zou mogelijk moe
ten zijn om:
- de economische en sociale randvoor
waarden en hun onderlinge afhankelijk
heid, duidelijk te maken om vervolgens
de EDP-ontwikkelingen daaraan onder
geschikt te maken.
- de toekomst te verkennen en die
overeenkomstig te plannen,
- het vermogen van de maatschappij
om veranderingen te verwerken te ver
groten; dat wil zeggen: de weerstand
tegen veranderingen te verminderen
hetzij door begrip te kweken voor, dan
wel door aanpassing aan technologi
sche toepassingen.
Omdat, simpel gesproken, alle goede
zaken des levens met hard werken moe
ten worden verdiend, en omdat we in
een open, internationale economie niets
voor niets krijgen, zal het duidelijk zijn
