depressie van de 30er jaren
ons het verdrag van Ottawa, waarbij
deze landen elkaar over en weer prefe
rentiële rechten toekenden bij de invoer
van goederen uit eikaars gebied. Hier
door werden de exportmogelijkheden
uit andere landen verkleind. Zo werd
aan de vrije wereldhandel slag na slag
toegebracht, en dit, gepaard met de
ontreddering van het internationale
betalingsverkeer, verhinderde een al
gemeen en krachtig conjunctuurher
stel toen de Grote Depressie haar
dieptepunt bereikt had.
Een poging om door internationaal over
leg een uitweg uit de chaos te vinden,
ondernomen op de Economische en
Nog een plaatje uit de crisisjaren: een
vuurpot op de Dam (1938).
Monetaire Conferentie, die in juni 1933
bijeenkwam, faalde jammerlijk, voorna
melijk op het twistpunt of aan herstel
van stabiele internationale wisselkoer
sen (de Verenigde Staten hadden inmid
dels ook de dollar van het goud losge
koppeld) dan wel aan binnenlandse
prijs- en produktieherstel de voorkeur
moest worden gegeven. Toen deze po
ging was mislukt, ging ieder land verder
zijn eigen weg, met dooreengenomen
weinig bevredigende resultaten.
De Grote Depressie in Nederland
Ondanks het feit, dat de Nederlandse
conjunctuur in 1929 geen tekenen van
overspanning vertoonde, brachten de
internationale omstandigheden in onze
open en op vrijhandel gebaseerde eco
nomie een depressie te weeg, die die
per en langduriger is geweest dan in
vele andere landen. De algemene en
scherpe prijsval op de goederenmarkten
deed zich onmiddellijk gevoelen; de
landbouw, vooral de akkerbouw, die
reeds sinds 1925 met dalende prijzen
had te kampen, en de scheepvaart, on
der invloed van de snelle ineenstorting
van de vrachtenmarkt, leden aanvanke
lijk het meest. De industrie, waar de
prijsdaling zich wat geleidelijker voltrok,
bood nog enige tijd weerstand, maar in
1931 en 1932 ging het ook daar snel
bergafwaarts en voltrok zich een scher
pe inkrimping van de produktie onder
invloed van het verminderen van de
koopkracht, het stagneren der binnen
landse investeringen en een scherpe da
ling van de uitvoer. De werkloosheid
steeg onrustbarend. De bankcrisis in
Centraal Europa werd door het Neder
landse bankwezen goed doorstaan en
had zelfs een invoer van vluchtkapitaal
tengevolge. De val van het pond en an
dere valuta's had echter desastreuze
gevolgen voor onze concurrentiepositie
en de zich overal uitbreidende invoerbe
perkingen brachten aan onze uitvoer
steeds nieuwe slagen toe. Ook de devie-
zenopbrengsten uit Nederlands-lndië
liepen snel terug en ons land kon niet
nalaten de Indische regering met lenin
gen bij te springen. In 1933 was het Ne
derlandse indexcijfer van groothandels-
prijzen (1926/30 100) tot 62,9 percent
gedaald; voor grondstoffen tot 44,0 per
cent en voor afgewerkte produkten tot
70,2 percent. De produktiewaarde van
de industrie was gehalveerd en het pro
ductievolume met 35 a 40 percent ver
minderd. In- en uitvoer waren in waarde
met ongeveer 60 percent gedaald, de
uitvoer iets meer, de invoer iets minder.
De werkloosheid schommelde in 1933
om de 325 000.
De Nederlandse regering voerde in 1931
en 1932 een aantal crisismaatregelen
in om aan landbouw en scheepvaart
noodhulp te verlenen en voorzag zich
op handelspolitiekgebied van bevoegd
heden tot contingentering van in- en
uitvoer, waarvan voor een toenemend
aantal goederen gebruik werd gemaakt.
Hierdoor werd het landbouwbedrijf voor
financiële ondergang behoed en enkele
industriële sectoren kregen verlichting,
maar evenals in de meeste andere lan
den ontbrak het aan een actieve con-
junctuurpolitiek.
Op de Londense Wereldconferentie in
1933 schaarde Nederland zich aan de
zijde van de voorstanders van een her
stel van de externe stabiliteit, d.w.z. van
een terugkeer naar vaste, aan het goud
gebonden wisselkoersen. De regering
vestigde haar hoop en vertrouwen op
interne aanpassing d.w.z. aanpassing
van het binnenlandse kostenpeil aan de
sterk gedaalde internationale prijzen,
wat voor landen die niet hadden gede
valueerd natuurlijk extra moeilijk was.
Bescherming van de koers van de gul
den, kostenverlaging en bezuiniging
op de overheidsuitgaven werden nu
nog duidelijker dan voorheen kenmer
kend voor het beleid. Voor leniging van
de ellende van de werkloosheid werden
zeer beperkte middelen beschikbaar ge
steld voor de uitvoering van produktieve
•werken (werkverruiming) en iets meer
voor de tewerkstelling van werklozen in
werkverschaffingsprojecten. Maar een
merkbaar effect op de omvang van de
werkloosheid hebben deze maatregelen
niet gehad.
Anders dan in vele landen, waar, mede
dank zij de overgang tot een conjunc-
tuurstimulerend beleid, het dieptepunt
van de Grote Depressie in 1933 werd
bereikt, bleef het in Nederland in de vol
gende jaren verder bergafwaarts gaan.
Niet alleen konden wegens hun zwakke
concurrentiepositie en de buitenlandse
handelsbelemmeringen de exportbedrij
ven zich niet herstellen, maar de werk
loosheid breidde zich in toenemende
mate uit tot bedrijfstakken, die zuiver
nationaal waren georiënteerd - een
blijk van voortschrijdende binnen
landse verarming. In 1935 bereikte de
werkloosheid een jaargemiddelde van
385 (XX); in 1936 van meer dan 400 000
met een (seizoens)top in januari van dat
jaar van 475 000. De aanpassings- en
bezuinigingspolitiek bracht steeds toe
nemende interne spanningen teweeg en
de Nederlandse conjunctuur verloor het
contact met de conjunctuurontwikke
ling in het buitenland. Dit duurde tot
september 1936, toen de laatste goud
bloklanden het hoofd in de schoot leg
den (België had reeds in april 1935 de
franc gedevalueerd) en Nederland door
een scherpe speculatie tegen de gulden
werd gedwongen om de strijd voor de
'gave gulden' eindelijk op te geven.
Van de te hoog gewaarde valuta en de
aanpassingspolitiek verlost, liet een ver
betering van de Nederlandse economi
sche toestand niet lang op zich wach
ten. Maar de verzwakking, die zich in
zovele jaren van achteruitgang voltrok
ken had, was zodanig dat, toen de
Tweede Wereldoorlog ontbrandde, het
herstel in Nederland bij dat in vele ande
re landen was achtergebleven.
Als wij in september van dit jaar her
denken, dat het 50 jaar geleden is, dat
de Grote Depressie begon, mogen wij
tevens in herinnering brengen, dat het
43 jaar geleden is dat de donkerste
periode in de Nederlandse economi
sche geschiedenis van deze eeuw - al
thans in vredestijd - tot een einde
kwam.