depressie van de 30er jaren
en evenals deze anticipeerden de basis
industrieën op een voortgaande stijging
van de vraag. De hausse op de effecten
beurs vergemakkelijkte het uitgeven van
aandelen en obligaties en de geld
stroom ter financiering van de investe
ringen vloeide op deze wijze rijkelijk.
Maar ook in de industriële sector schoot
het aanbod de vraag voorbij. Onder de
invloed van de door de beurscrisis en de
daling van de koopkracht ten plattelan-
de verminderde consumentenvraag, be
gon men in industriële kringen meer be
dachtzaam te worden en na een half
jaar van aarzeling, vond ook in de indus
trie de omslag plaats. Het zwaarst werd
Lange rijen werklozen voor gratis
rijwielbelastingplaatjes in Amsterdam.
de produktie van duurzame gebruiks
goederen getroffen, omdat de vraag
naar die goederen uitstelbaar is, maar
nauwelijks minder sterk was de terug
slag in de produktiemiddelenindustrie,
als gevolg van het stagneren van de in
vesteringen, waaraan voorshands wei
nig behoefte bestond, terwijl de voor
naamste financieringsbron (de Beurs)
had opgehouden te vloeien. Anders dan liet tot midden 1932, toen het echter te
in de landbouw, waar een depressie laat was, verstek gaan. Geen enkele po-
zich hoofdzakelijk in een prijsdaling ging werd ondernomen noch om de
openbaart, kenmerkte de industriële hoogconjunctuur af te remmen noch om
inzinking zich door een scherpe daling de depressie tot staan te brengen. Dit
van het produktievolume en van de paste niet in het Amerikaanse stelsel
werkgelegenheid. De prijsindex van in- van een vrije-markteconomie en staats-
dustriële goederen daalde in de Ver- onthouding van ingrijpen in het bedrijfs-
enigde Staten gedurende de periode leven. Maar het zwaar getroffen Ameri-
1929-1933 met 27,9 percent, maar het kaanse volk geraakte ten einde raad. Bij
produktievolume daalde met 49,4 per- de verkiezingen van het najaar van 1932
cent en de werkloosheid steeg van 1,6 werden de republikeinse partij en de
miljoen in 1929 tot 12,1 miljoen in 1932, conservatieve president Hoover versla-
d.w.z. van 3,2 percent tot bijna 25 per- gen om plaats te maken voor de meer
cent van de beroepsbevolking. vooruitstrevende democraat, Roose-
velt.
Was de hausse van de tweede helft van Na diens inauguratie op 4 maart 1933
de 20er jaren door een ongebreidelde begon onmiddellijk de uitvoering van
kredietexpansie opgejaagd, de depres- een goed voorbereid herstelprogramma,
sie van de 30er jaren bracht de keerzijde Op 16 maart werden de nog gezonde
van dat proces: een scherpe en langdu- banken heropend, grote bedragen wer-
rige kredietcontractie, die sanerende, den voor het lenigen van nooddruft be-
maar ook destructieve gevolgen had. schikbaar gesteld, een Landbouwkrediet
Administratie werd in het leven geroe-
De Grote Depressie in de Verenigde pen om de zware hypothecaire lasten
Staten wordt misschien het best ge- op het boerenbedrijf te verlichten en
karakteriseerd als een vrijwel de gehe- overeenkomstige hulp werd geboden
Ie economie omvattende schuld-liqui- aan huiseigenaren en middenstandbe-
datiecrisis, die met enorme verliezen drijven. Deze noodvoorzieningen wer-
gepaard ging. Het Amerikaanse bank- den spoedig gevolgd door een stroom
wezen bestond, behalve in enkele finan- van maatregelen gericht op het econo-
ciële centra, waar machtige grote ban- misch herstel van de landbouwsector,
ken waren verrezen, voor het overige uit het wegnemen van de ernstigste mis-
vele duizenden kleine, zelfstandige in- standen in de industrie en een hervor
stellingen, in veel gevallen ondeskundig ming van de bankwetgeving. Onder in-
beheerd en weinig selectief in haar kre- vloed van deze z.g. 'New Deal'-politiek
dietverlening. Naarmate meer cliënten nam de conjunctuur weer een opgaande
in moeilijkheden geraakten, werden vele beweging aan, maar ondanks een ruime
kredieten opgezegd en dit verminderde geldpolitiek, eerst met monetaire, later
de deposito's, terwijl tevens voor grote met fiscale middelen, voltrok het herstel
bedragen saldi aan de banken werden zich langzaam en het duurde tot 1937
onttrokken, omdat de inkomens daalden voor het peil van de nationale produktie
en men bang werd voor de liquiditeit van 1929 weer bereikt werd.
van de banken. Reeds in 1929, na de
eerste beurscrisis, gingen 659 banken De Grote Depressie in Duitsland en
failliet; dit cijfer steeg tot 1352 in Engeland en de disintegratie van
1930 en tot 2294 in 1931. De storm, het internationale monetaire stelsel
die over het bankwezen woedde, be- Op het intreden en verloop van de Grote
gon in de agrarische staten van het Depressie in Europa moet ik, wegens de
Middenwesten en Westen, maar toegestane lengte van dit artikel, veel
richtte zich in de loop van 1932 ook minder uitvoerig zijn. Europa leed gedu-
naar het Oosten des lands, waar rende de 20er jaren nog onder de erfe-
naast kleinere ook vele grotere ban- nis van de Eerste Wereldoorlog, maar
ken werden getroffen. Uiteindelijk na het eind van de daaropvolgende in-
werd gedurende de Grote Depressie flatiegolf, die speciaal Duitsland en Oos-
bijna de helft van alle Amerikaanse tenrijk teisterde, kwam evenals elders
banken weggevaagd. Het slot van deze ook in die landen het economisch her-
débacle was dat de autoriteiten van af- stel op gang. Toch was in Europa de
zonderlijke staten, de een na de ander, hausse die aan de Grote Depressie
tot tijdelijke sluiting van de banken be- voorafging veel zwakker dan in de Ver
sloten en op 6 maart 1933 werd door de enigde Staten. Sociale en politieke on
juist opgetreden nieuwe federale rege- rust in de voornaamste landen speelde
ring een bank-holiday' voor het gehele hierbij een rol. De mechanisatie en rati-
land afgekondigd om aan de run op de onalisatie in de landbouw waren bij die
banken een einde te maken. in Amerika achtergebleven, waardoor
de daling van de agrarische prijzen, die
Gedurende de voorafgaande jaren was omstreeks 1925 begon, de rentebaliteit
de Amerikaanse regering passief geble- van de boerenbedrijven eerder aantast-
ven en ook de Centrale Bank (het Fede- te. Ook de industriële groei was minder
ral Reserve System), die, toen de kre- snel geweest en begon in Duitsland
dietcontractie ernstige vormen aannam, reeds in 1928 terug te lopen, met als
geldverruimend had kunnen optreden, gevolg toenemende werkloosheid. De