sel en een ernstige verstoring van het
internationale handels- en betalings
verkeer.
In maart 1933 was van de beurswaarde
van 350 Amerikaanse industriële aande
len ten tijde van de hausse 80 percent
verloren gegaan. De industriële groot-
handelsprijzen van landbouwprodukten
en andere grondstoffen waren ten op
zichte van september 1929 met meer
dan 50 percent en die van industriële
goederen met 25 a 30 percent gedaald.
Het volume van de wereldhandel was
ineengeschrompeld tot 70 percent; zijn
waarde tot 35 percent van het laatste
kwartaal van 1929. De Verenigde Sta
ten, Duitsland en Engeland telden te za
nten 22 miljoen, de gehele wereld vol
gens schatting omstreeks 30 miljoen
werklozen. Dit, in zeer grote trekken, is
het beeld van de ravage, die de Grote
Depressie teweeg bracht.
De verarming, de zorgen en het leed,
die achter deze cijfers staan, kan de
huidige generatie zich moeilijk voor
stellen. Machteloosheid om het econo
mische wereldgetij te keren overheerste
in die jaren. Sociale voorzieningen, zoals
wij nu kennen, ontbraken of waren, naar
huidige maatstaven gemeten, minimaal.
Geen wonder, dat onder deze omstan
digheden, zowel in het politieke als in
het sociaal-economische denken, zich
een versnelde evolutie voltrok, die ech
ter een wijd spectrum vertoonde en in
belangrijke mate nationaal was bepaald.
Kenmerkend was een versterking van
het nationalisme in vele landen, dat in
Duitsland, waar de werkloosheid de
grootste omvang bereikte, de vorm aan
nam van het nationaal-socialisme, ter
wijl aan de andere kant van het spec
trum het communisme sterk in beteke
nis won. Het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog houdt met deze reacties
op de Grote Depressie nauw verband.
Ook op de economische wetenschap en
de economische politiek hebben de
ervaringen van de Grote Depressie een
revolutionerende invloed gehad. Ik
kom hierop aan het slot van dit artikel
nog terug.
Over de verklaring van de catastrofale
economische ontwikkeling in het begin
van de 30er jaren zijn veel diepgaande
studies gemaakt en is een omvangrijke
literatuur verschenen. Ondanks verschil
len in accent op de samenwerkende
factoren, die tot deze ontwikkeling heb
ben geleid, bestaat er over de voor
naamste oorzaken, die de Grote De
pressie hebben teweeg gebracht, een
grote mate van overeenstemming.
Laat mij op deze oorzaken iets nader in
gaan.
De Grote Depressie in de Verenigde
Staten
Aan de beurscrisis, die in het najaar van
1929 begon, lagen voor die tijd
typisch Amerikaanse toestanden ten
grondslag: een wijdverspreide en over
matige kredietexpansie in de vooraf
gaande haussejaren in de vormen van
commercieel, hypothecair en consu
menten (afbetalings)krediet, opge
schroefde winstverwachtingen mede
veroorzaakt door gewaagde financiële
manipulaties vooral in de superstructuur
van een aantal grote ondernemingen,
en een grootscheepse speculatie in
effecten, waaraan naar schatting 1 Vï
miljoen Amerikanen uit alle kringen der
bevolking deelnamen, voor een groot
deel mede met geleend geld. Deze spe
culatie nam, naarmate de hausse lan
ger duurde, koortsachtige vormen
aan. De schaarse waarschuwende
stemmen, dat dit niet langer zo zou kun
nen doorgaan, werden aanvankelijk als
paniekverwekkend weggehoond, maar
toen, na de déconfiture van het Londen-
se financiële Hatry concern, de stem
ming in New York omsloeg en twijfel en
winstnemingen de overhand kregen,
stortten de koersen omlaag en wer
den velen, die met geleend geld had
den gespeculeerd, tot liquidatie van
hun effectenbezit gedwongen.
Na enkele maanden van snelle val, trad
in begin 1930 een licht herstel van de
koersindex op, maar in april van dat jaar,
toen de economische conjunctuur on
miskenbare tekenen van verzwakking
vertoonde 'viel de bodem uit de markt'
en vervolgens zette de daling zich voort
tot het bittere einde, dat omstreeks
midden 1932 werd bereikt. Ik herinner
mij nog zeer levendig, hoe kort na mijn
komst in de Verenigde Staten op een
van de eerste dagen na 1930 vele Ame
rikanen uit universitaire en zakenkringen
met wie ik in aanraking kwam, hoog op
gaven van de verrijking, die hun dank zij
hun beursspeculatie in de schoot was
gevallen, maar ook duidelijk hun te
leurstelling en bezorgdheid toonden
over de verliezen, die zij reeds hadden
geleden en de ernstige bedreiging van
wat er van hun spaargeld over was, res
pectievelijk over hun oplopende schul
den. Optimisme had voor pessimisme
plaatsgemaakt.
Nog harder, omdat een veel groter deel
van de Amerikaanse bevolking erdoor
werd getroffen, kwam de daling van de
prijzen der voornaamste landbouw
produkten aan, die terzelfdertijd cata
strofale vormen aannam (zie staat van
enkele groothandelsprijzen). Gedurende
de 20er jaren had het Amerikaanse
landbouwbedrijf een industriële revolu
tie doorgemaakt in de vorm van een
mechanisatie op grote schaal. Aanvan
kelijk waren de grondprijzen sterk ge
stegen en dit was de basis geweest
voor een grote vermeerdering van het
hypothecair krediet, hetgeen het moge
lijk maakte de kosten van de modernise
ring, maar ook veel, minder produktieve
uitgaven, te financieren. Als gevolg van
de toegenomen produktie - ook in an
dere landen was, als reactie op de
schaarste die tijdens en kort na de Eer
ste Wereldoorlog was ontstaan, de pro
duktie sterk uitgebreid - had omstreeks
1936')
1,02
1,05
0,12
0,88
0,23
1925 het aanbod van landbouwproduk
ten de vraag ingehaald en de prijzen
(ook de grondprijzen) begonnen toen
reeds te dalen.
Een uitzonderlijke grote oogst in 1929
versnelde deze prijsval en het duurde
tot 1933 voor hier een kentering intrad.
Gedurende dit proces geraakten vele
boeren in ernstige betalingsmoeilijkhe
den en verminderde vanzelfsprekend de
koopkracht van de gehele plattelands
bevolking.
In de industriële sector bereikte de op
gaande conjunctuur omstreeks midden
1929 haar hoogtepunt. De industriële
produktiecapaciteit was in de vooraf
gaande jaren, mede dank zij verbeterin
gen in de techniek en de introductie van
nieuwe produkten, geweldig uitgebreid,
vooral in de produktiemiddelenindustrie
en die van duurzame gebruiksgoederen,
Groothandelsprijzen van enkele landbouwprodukten in de VS (S)
1925
1929
1930
1931
1932
1933')
1935
TARWE, bushel
1,43
1,03
0,67
0,40
0,38
0,75
0,83
MAIS, bushel
0,70
0,80
0,60
0,32
0,31
0,52
0,65
KATOEN, pond
0,23
0,19
0,13
0,08
0,06
0,08
0,12
WOL, pond
1,40
0,98
0,76
0,62
0,48
0,66
0,72
TABAK, pond
0,17
0,18
0,13
0,08
0,10
0,13
0,18
In mei 1933 voerde de Amerikaanse regering produktiebeperkende maatregelen in voor de vermelde produkten.
