de grote depressie van de 30er jaren
'Het is een verdedigbare stelling, dat, wegens haar invloed op de be
zorgdheid-voor-de-dag-van-morgen en derhalve op het menselijk le
vensgedrag, de Grote Depressie, tot nog toe, de belangrijkste gebeur
tenis in de 20ste eeuw is geweest, althans in de Verenigde Staten. 'Al
dus schreef prof. J. K. Galbraith in een van zijn laatst verschenen boe
ken. En hij laat daarop volgen: 'De beide wereldoorlogen, het beschik
baar komen van de atoomenergie, de tocht naar de maan, waren in dit
opzicht van minder gewicht'.
Wat voor de Verenigde Staten verdedigbaar is, moge voor andere lan
den, die door erger rampen werden getroffen, een overdrijving zijn,
niet valt te ontkennen, dat de depressie van de 30er jaren in een groot
deel van de wereld een bron van grote zorg en ellende geweest is, met
verreikende economische en sociaal-psychologische consequenties
tot op deze dag.
Aangezien het deze maand september 50 jaren geleden is, dat de cri
sis, die de Grote Depressie inluidde, begon, is dit een goede aanlei
ding om aan de schokkende gebeurtenissen, die zich in die periode
hebben afgespeeld, een korte beschouwing te wijden. De schrijver
van dit artikel bracht het eerste volle crisisjaar in de Verenigde Staten
door, waar hij economisch speurwerk verrichtte. Daarna werkte hij en
kele jaren op het Ministerie van Economische Zaken in Nederland bij
het Directoraat voor Handel en Nijverheid. Ook voor hem geldt de uit
spraak van prof. Galbraith: 'Weinigen die de Grote Depressie hebben
doorleefd, bleven onveranderd door deze ervaring'.
10
Dezer dagen zal het vijf
tig jaar geleden zijn, dat
3en van de meest som-
aere perioden begon, die
deze eeuw in vredestijd
neeft opgeleverd. Zelfs
thans, vijf decennia later,
is de wrange klank van
de 'crisis-tijd der dertiger
jaren' nog lang niet uitge
sleten. Het was een erva
ring, die zeer diep in
mens en maatschappij
heeft doorgewerkt.
Wij stellen het zeer op
prijs, dat dr. Lieftinck
sinds eind vorig jaar advi
seur van onze Hoofddi
rectie - bijgaande be
schouwing voor ons blad
heeft willen schrijven.
Met meesterlijke hand
schetst hij ons het beeld
van oorzaken, aanleiding
en gevolgen van deze
diepe crisis. Onze ogen
gaan open voor de eco
nomische achtergronden
van het vele menselijke
leed in die jaren. Een
leed, dat we door roman
schrijvers ons navrant
hebben doen meevoelen.
Dr. Lieftinck geeft echter
meer dan alleen maar
een zeer knappe histori
sche beschouwing. Zijn
conclusies brengen deze
periode volop in de ac
tualiteit: hij laat helder
zien wat wij ook het
bankwezen - uit die jaren
hebben geleerd, althans
hebben kunnen leren.
Daarop grondt hij zijn
verwachting dat zo'n
ramp als van de dertiger
jaren zich niet zal herha
len.
(Naar eigen keus hebben
wij sommige passages of
woorden 'vet' laten zet
ten. Red.)
Hoe de Grote Depressie begon en
zich verspreidde
Het begon in september 1929 met een
scherpe daling van de aandelenkoersen
op de Newyorkse Effectenbeurs, die in
de voorafgaande vier jaren bijna onafge
broken waren gestegen en een onge
kende hoogte hadden bereikt. Op 24 ok
tober ('Zwarte Donderdag') maakte zich
een paniek van de Stock Market mees
ter en dit ontwikkelde zich tot een déba-
cle, die zich twee en een half jaar heeft
voortgezet.
Deze beurscrisis, die zich over de finan
ciële wereldcentra voortplantte, was het
sein dat een economische recessie was
ingetreden, die spoedig in een neder-
waartse spiraal van prijzen, produktie,
werkgelegenheid en buitenlandse han
del ontaardde en de wereldeconomie in
een langdurige en diepe depressie ge
stort heeft. Protectionistische maatre
gelen, het eerste middel waarnaar vele
landen grepen om de internationale
waardoor het financiële vertrouwen
werd geschokt en plaatselijk een run op
het bankwezen plaats vond. In septem
ber van dat jaar bracht het loslaten door
Engeland van de gouden standaard een
nieuwe schok in het vertrouwen te
weeg, met name in de stabiliteit van het
internationale monetaire stelsel. Een
reeks van landen volgden het Britse
voorbeeld.
Andere landen gingen er nu toe over het
vrije internationale betalingsverkeer te
beperken en als gevolg schrompelde de
wereldhandel verder in. Wat met een
beurscrisis in New York was begon
nen, ontwikkelde zich eerst tot een
wereldomvattende conjuncturele de
pressie en, vervolgens, tot een crisis
van het internationale monetaire stel-
prijsdaling af te weren en de werkgele
genheid te beschermen, verergerden
slechts de algemene toestand. Spoedig
begon ook de internationale kredietver
lening terug te lopen en toen in 1931 de
krediteurlanden, waaronder de Verenig
de Staten de voornaamste was, op gro
te schaal buitenlandse kredieten begon
nen terug te trekken, geraakten een
aantal belangrijke banken in Europese
debiteurlanden in grote moeilijkheden,
Dr. P. Lieftinck
