onderneming en consumentisme
hebben de neiging, om begrijpelijke re
denen overigens, de werking van het
marktmechanisme terug te dringen.
Door vormgeving, attributen, verpak
king en reclame willen ze hun produkten
een eigen identiteit geven. Dit schept
voor de consument een onoverzichte
lijke situatie. Het is de consumentenor
ganisatie, die hem weer helpt aan over
zicht en doorzicht op de markt.
Warenvergelijkend onderzoek is overi
gens niet het enige instrument van de
consumentenbeweging om het even
wicht tussen marktpartijen te bevorde
ren. Ook langs andere wegen willen ze
de positie van de consument in het eco
nomisch verkeer versterken, onder meer
door het indammen van colportage, het
kritisch volgen van commerciële recla
me, het instellen van klachtencommis
sies, prijsaanduiding per standaardhoe-
veelheid en het bevorderen van infor
matieve etikettering.
Conflictmodel of samenwerking?
Men kan zich een radicaal consumentis
me voorstellen, dat regelmatig kopers
stakingen en boycots organiseert en
allerlei fouten, die allicht ook in het be
drijfsleven worden gemaakt, opblaast
tot schandalen. Zulke vormen heeft het
consumentisme in onze omgeving niet
aangenomen en menigeen hoopt dat
het zo blijft.
Er is een vanzelfsprekende rem op het
radicale consumentisme: vele consu
menten zijn als werknemer of anders
zins verbonden met het producerende
en dienstverlenende bedrijfsleven. An
deren beseffen, dat een kritische hou
ding ten aanzien van het ondernemings
gedrag weliswaar gewenst is, maar dat
men het functioneren van het bedrijfsle
ven niet al te zeer moet verstoren. Al bij
al betekent het, dat binnen de Consu
mentenbond en Konsumentenkontakt,
onze twee grote consumentenorganisa
ties, niet gauw een meerderheid voor
het radicale consumentisme zal worden
gevonden.
De consumentenbeweging is niet ge
richt tegen de vrije markteconomie (of
beter: de georiënteerde markteconomie,
want dat is de huidige realiteit: een door
de overheid georiënteerde marktecono
mie). Men vraagt niet om structurele
veranderingen in de maatschappij. De
consumentenbeweging is een hervor
mingsbeweging, geen radicale bewe
ging.
Dit betekent mijns inziens echter niet,
dat het bedrijfsleven ongestraft redelijke
eisen van de kant van de consumenten
organisaties naast zich neer zou kunnen
leggen. Het is mijn persoonlijke indruk,
dat begrip voor de problemen van de
onderneming in de top van de consu
mentenorganisaties ruimschoots wordt
opgebracht. Dat verhindert niet, dat
men de consumentenbelangen krachtig
aan de orde stelt. Wanneer dat geen
response zou krijgen bij het bedrijfsle
ven, mag men zich op de duur niet ver
bazen over verharding van de standpun
ten.
De conceptie van de overleg-economie
vraagt in de massa-consumptiemaat
schappij niet alleen om overleg van on
dernemingen met de vakorganisaties,
tevens om overleg met de consumen
tenorganisaties. Op het nationale niveau
heeft dat al sinds meer dan tien jaar
vorm gekregen in de Commissie Consu
mentenaangelegenheden van de Soci
aal Economische Raad. In die commis
sie (21 leden) en de werkgroepen ervan
vindt regelmatig overleg plaats tussen
representanten van het bedrijfsleven, de
consumentenbeweging, de vakbewe
ging en onafhankelijke deskundigen
over de consumentenbelangen en wor
den daaromtrent al of niet gevraagde
adviezen uitgebracht aan de regering.
De opzet van de Commissie Consumen
tenaangelegenheden past geheel in
onze p.b.o.-constructie. In andere lan
den kent men wel een consumenten-
raad, alleen bestaande uit vertegen
woordigers van consumenten. De
adviezen worden dan uitgebracht zon
der dat ze eerst zijn afgewogen tegen
de opvattingen van het georganiseerde
bedrijfsleven.
Invloed direct en indirect
Het beleid van de consumentenorgani
saties is uiteindelijk gericht op de activi
teiten van de ondernemingen. Men wil
van die ondernemingen kwalitatief goe
de produkten en diensten tegen rede
lijke prijzen, men wil een bevredigende
klantenservice en klachtenbehandeling,
men wil produkten, die milieuvriendelijk
zijn en zuinig in het energieverbruik,
men wil informatieve reclame en sociaal
verantwoorde marketing. Consumen
tenorganisaties richten zich tot de on
dernemingen afzonderlijk en tot het ge
organiseerde bedrijfsleven met aanspo
ringen van deze strekking.
Behalve deze directe beïnvloeding van
de kant van de consumentenorganisa
ties ondervinden ondernemingen een
indirecte beïnvloeding ervan, namelijk
via de consumenten en via de overheid.
In de eigen publiciteitsorganen (in ons
land respectievelijk de Consumenten
gids en Koopkracht) richten de consu
mentenorganisaties zich maandelijks tot
hun leden met de resultaten van verge
lijkende warenonderzoeken en met an
dere adviezen voor rationeel en kritisch
koopgedrag. Een deel van deze informa
tie dringt regelmatig door in de dagbla
den en periodieken en in radio- en tele
visieprogramma's. Het kan niet anders
of hierdoor worden consumenten in hun
aankoopgedrag beïnvloed en ondervin
den vervolgens ondernemingen daarvan
de gevolgen.
De consumentenorganisaties zijn nog in
een derde richting actief, namelijk naar
de overheid toe. Men dringt aan op wet
geving, die veiligheid van produkten af
dwingt en gezonde voedingsmiddelen,
die colportage tegengaat en misleiden
de reclame, die beperking van de mede
dinging bestrijdt en consumentenrecht
spraak regelt. Het is de laatste jaren bij
kabinetsformaties gebruikelijk gewor
den, dat behalve de ondernemersver
bonden en de vakcentrales, ook de con
sumentenorganisaties hun wensen op
OVERHEID
[consumenten wetgeving)
(2a)
CONSUMENTEN
ORGANISATIES
ONDERNEMINGEN
(produktont wikkeling,
marketing, klantenservice)
CONSUMENTEN
(koopgedrag)
(1a)
DIRECTE EIM INDIRECTE INVLOED VAN CONSUMENTENORGANISATIES OP DE
ONDERNEMING