hoe doorzichtig
is de rechtspersoon?
Aanleiding tot het schrijven van dit artikel is het door mr. H. J. L. Roelvink
voor de Nederlandse Juristen-Vereniging uitgebrachte preadvies, dat als ti
tel draagt: 'Door rechtspersonen heenkijken'. Deze preadviseur heeft een
grondig onderzoek verricht naar de mate waarin reeds thans in Nederland,
de EEG en ook andere landen door rechtspersonen wordt heengekeken.
De wetgever kijkt vaak verder dan
de vorm
Omdat een rechtspersoon wat zijn feite
lijk functioneren betreft, geheel afhanke
lijk is van natuurlijke personen is het niet
zo verbazingwekkend, dat door rechts
personen wordt heengekeken, zodat de
daarachter staande natuurlijke personen
weer op de voorgrond komen.
Toch lijkt het me gewenst op deze
plaats bij bovenstaand onderwerp stil te
staan, te meer omdat onze banken bij
het verstrekken van financieringen
steeds vaker met rechtspersonen in aan
raking komen.
Vooropgesteld zij evenwel, dat hier niet
zal worden ingegaan op het vrijwillig
door rechtspersonen heenkijken, waar
mee o.a. wordt bedoeld het geval, dat
een moedermaatschappij zich als mede
schuldenaar of borg verbindt voor de
verplichtingen van de dochtermaat
schappij om zodoende meer krediet voor
de dochtermaatschappij te kunnen krij
gen.
Uit de Nederlandse Wetgeving blijkt wel
dat onze wetgever er niet voor terug
schrikt om door rechtspersonen heen te
kijken. Ook in de Nederlandse recht
spraak komen wij gevallen tegen, waar
bij door de rechter door rechtspersonen
wordt heengekeken.
De behoefte om door rechtspersonen
heen te kijken is met name aanwezig als
dit nodig is om tot een redelijk en recht
vaardig resultaat te komen. Dat de Ne
derlandse wetgever ook deze behoefte
heeft gevoeld blijkt wel uit een aantal
wettelijke bepalingen op allerlei terrei
nen. Een voorbeeld daarvan vormt de
belastingwetgeving. Daarin komt een
bepaling voor die betrekking heeft op de
'richtige heffing'.
Op grond van deze bepalingen kan de
fiscus rechtshandelingen negeren, die
achterwege zouden zijn gebleven, indien
daarmee niet de heffing van belasting
voor het vervolg geheel of ten dele on
mogelijk zou worden gemaakt. Deze re
gel wordt gezien als een afdoende rem
op het misbruik van rechtspersonen j
voor fiscale doeleinden.
Een andere fiscale bepaling op het ge
bied van het door rechtspersonen heen-
kijken vormt artikel 15 van de Wet op de
Vennootschapsbelasting, op grond j
waarvan een 100% dochtervennoot
schap voor de heffing van vennoot-
Mevr. mr. Ria
Schlösser-Laval
schapsbelasting onder bepaalde voor
waarden geacht kan worden in de moe
dervennootschap te zijn opgegaan. Ook
in het door het vorige kabinet ingedien
de ontwerp van de Wet op de Vermo-
gensaanwasdeling (VAD) is deze fiscale
eenheid erkend.
Een ander voorbeeld van dergelijke wet
geving vormt het bij de Eerste Kamer
van de Staten-Generaal ingediende ont
werp van de Wet Toezicht Kredietwe
zen. Daarin is gesteld, dat ook voor het
'middellijk' uitoefenen van zeggenschap
in een kredietinstelling een verklaring
van geen bezwaar van de Minister van
Financiën is vereist indien de aandeel
houder of het lid door deze zeggenschap
op een algemene vergadering meer dan
5 van het totale aantal stemmen kan
uitbrengen. Ook Boek 2 Nieuw BW kent
gevallen, waarbij door rechtspersonen
wordt heengekeken. Zo is de bestuurder
van een vennootschap voor rechtshan
delingen waardoor hij de vennootschap
verbindt naast de vennootschap hoofde
lijk aansprakelijk, zolang de vennoot
schap niet in het Handelsregister is in
geschreven.
Eveneens ten aanzien van de wettelijke
bepalingen over de makelaardij valt te
constateren, dat door rechtspersonen
wordt heengekeken. Een rechtspersoon
mag namelijk slechts vermelden dat hij
de makelaardij uitoefent, indien ten min
ste de helft van haar bestuurders uit ma
kelaars bestaat.
Ook de Europese ontwikkelingen op het
gebied van het vennootschapsrecht zijn
voor dit vraagstuk van belang.
In Europees verband is bijvoorbeeld
voorgesteld over te gaan tot het stellen
van gedetailleerde regels voor het op
stellen van een concern-jaarrekening
teneinde te bereiken dat er een getrouw
beeld van de economische eenheid,
waaruit het concern bestaat wordt ge
geven.
Daarnaast kan in EEG-verband genoemd
worden het voorontwerp van een ver
drag inzake faillissement, akkoord en
andere soortgelijke procedures. Hierin is
opgenomen, dat iedere bestuurder van
een faillietverklaarde vennootschap, die
onder de dekmantel van de vennoot
schap een persoonlijke werkzaamheid
heeft bedreven of onrechtmatig over de
goederen van de vennootschap heeft
I beschikt, danwel wederrechtelijk in zijn
persoonlijk belang een met een tekort
werkende onderneming heeft voortge-
zet, zelf failliet kan worden verklaard in
dien die handelingen tot de insolventie
van de vennootschap hebben bijgedra-
gen. Het is dan de rechter die uitmaakt
in welke mate de bestuurder voor de
j schulden van de failliet gegane vennoot
schap aansprakelijk is.
De rechter ook
In de Nederlandse wetgeving zijn ook
vele gevallen bekend waarbij door de
rechter door de rechtspersoon werd
heengekeken.
Een voorbeeld daarvan, dat ligt op het
vlak van de benadeling van crediteuren,
is het volgende geval.
Een directeur, die enig aandeelhouder
was van een NV, die eigenares en reed-
ster was van een treiler, gaf aan een
werf opdracht tot reparatie van deze
treiler. Omdat de NV de nota niet betaal
de en failliet ging sprak de werf de direc
teur persoonlijk aan, stellende dat hij bij
het geven van de opdracht wist, dat de
NV niet aan haar verplichtingen zou kun
nen voldoen. De rechter achtte de direc
teur inderdaad aansprakelijk als deze
wetenschap van de directeur kwam vast
te staan.
Ook in de rechtspraak op het terrein van
arbeidsrecht, huur en bijvoorbeeld be
lastingzaken is het door rechtspersonen
heenkijken niet onbekend. Toen iemand
een familiestichting in het leven riep en
