uit onze historie
ten waar geen steen meer op de ander
stond toen het oorlogsgeweld was ge
passeerd. Maar ook dit deel van ons
land worstelde en ontzwom zonder veel
kabaal daarover te maken en groot was
de vreugde toen H.M. Koningin Wilhel-
mina bij Eede in 1944 weer de Neder
landse bodem betrad.
OP SPEURTOCHT NAAR WELBEGREPEN EIGENBELANG'
Dit opschrift zegt u, lezers, niets wanneer u niet weet dat deze speurtocht
naar Aardenburg W.-Zeeuwsch-Vlaanderen) leidde met als doel iets te we
ten te komen over 'Welbegrepen Eigenbelang', een wel zeer bijzondere
vorm van samenwerking van, in hoofdzaak, bouwboeren die omstreeks
honderd jaar geleden tot stand kwam. Daarbij kan men zich ook nog afvra
gen waarom dit juist in Aardenburg geschiedde.
De directe aanleiding tot dit onderzoekje was een brief van de Nationale
Coöperatieve Raad voor Land- en Tuinbouw aan onze hoofdredacteur waar
in er op attent werd gemaakt dat in 1877 de eerste Nederlandse land- en
tuinbouwcoöperatie werd opgericht, met name de Coöperatieve Aankoop-
vereeniging Welbegrepen Eigenbelang te Aardenburg.
Deze naam was niet juist, zoals uit het vervolg zal blijken, maar dat veran
derde er niets aan dat aan het verzoek van de NCR om enige aandacht aan
honderd jaar landbouwcoöperatie te willen schenken graag gevolg werd
gegeven.
Terugblikker wendde dus even de blik af
van Kring 15 en laat u nog even wach
ten op Wijk bij Duurstede om naar het
zuiden te tijgen.
Hij ging naar Aardenburg, met in ge
dachten nog enkele andere belangrijke
data uit ons coöperatieve leven zoals de
oprichting van de Boerenbonden; van de
eerste coöperatieve zuivelfabriek in
Warga (1886); van de eerste coöperatie
ve bank te Lonneker (1896); daarbij niet
te vergeten de Coöperatieve Centrale
Raiffeisenbank en de Coöperatieve Cen
trale Boerenleenbank en de vele plaat
selijke, al dan niet coöperatieve, boeren
leenbanken en de inwerkingtreding van
de Wet op de Coöperatie van 1876. Data
omstreeks het begin van onze twintigste
eeuw waarin de coöperatieve gedachte
een sterke impuls gaf aan het agrarische
economische leven en waarin ook ande
re vormen van samenwerking werden
gezocht om aan de ellende van de zware
landbouwcrisis paal en perk te stellen en
sterk te staan tegen praktijken die, op
zeer afkeurenswaardige wijze, ten koste
van de agrariërs werden uitgeoefend.
Alhoewel niet van direct belang voor de
historie van Welbegrepen Eigenbelang
wil Terugblikker u graag een - uiteraard
zeer onvolledige - indruk geven van
Aardenburg en omgeving.
Eerste lijfrentebrief in Nederland
In een beschrijving, gevonden in een
jaarverslag van het Landbouw-Coöpera-
tie-Centrum is te lezen dat vóór de
middeleeuwen West-Zeeuwsch-Vlaan-
deren een uitgestrekt veengebied was.
Enorme overstromingen sleurden het
veen mee dat, fortuinlijk, vervangen
werd door zware zeeklei. Tegen het ein
de van de middeleeuwen werden de be
dijkingen energiek ter hand genomen,
zodat een polderland ontstond waarin
de vele zee-armen langzamerhand
dichtslibden. Het heeft weinig zin hier
de zeer vele oorlogen te noemen. Het
land is lange tijd een twistappel ge
weest met een geheel eigen karakter
waarin politieke factoren belangrijk
meespeelden. Het zeer nauwe contact
met onze zuiderburen, de mengeling van
culturen en levensstijlen - (Zeeuws en
Vlaams) - maken West-Zeeuwsch-
Vlaanderen tot een bijzonder, zeer fraai
deel van Nederland waarin de historie,
die ook werd geschreven door de stad
jes aan het thans verzande Zwin, een
overal duidelijk leesbaar verhaal aan ons i
overreikt.
Terugblikker wil er hier wel aan herinne
ren dat Zeeuwsch-Vlaanderen zeer
zwaar heeft geleden onder de tweede j
wereldoorlog. Dit laatste is misschien
niet zo heel erg bekend. Er zijn gedeel-
De Aardenburgers zijn zeker niet ten on
rechte trots op hun stad die een van de
alleroudste bewonings- en cultuurcentra
van Zuid-Nederland is en waarvan de
geschiedenis teruggaat tot 'voorhistori
sche tijden'. Want heeft Aardenburg niet
de oudste stedelijke oorkonde en ver
moedelijk de oudste stadsrechten in
Zeeland en werd daar niet de eerste lijf
rentebrief in Nederland opgemaakt? De
verwoeste, maar zorgvuldig herbouwde
St.-Baafskerk toont nog het enige in
Nederland bestaande voorbeeld van
Scheldegothiek. De laatste verwoesting
bracht vele bijzonderheden aan het licht
die een bezoek aan de stad en de kerk
zeker rechtvaardigen.
In deze stad werd de eerste 'Vereeniging
tot aankoopen van gewaarborgde mest
stoffen en gewaarborgd zaaigraan' op
gericht.
Erkentelijkheid past jegens hen die de
richting aangaven waarin de speurtocht
van Terugblikker moest gaan en speci
aal jegens de heer Van Vooren, werk
zaam op het gemeentehuis, die inzage
gaf van het archief van Welbegrepen Ei
genbelang dat aldaar is ondergebracht
en jegens de heer Van de Hemel, zaak
voerder van de NCB te IJzendijke, die
waardevolle aanvullingen gaf.
Veelzijdig en bijzonder mens
West-Zeeuwsch-Vlaanderen wordt in
leerboeken over coöperatie dikwijls als
bakermat van het aan- en verkoopwe
zen genoemd. Hieruit volgt niet dat dit
gebied als een model van coöperatieve
activiteit te beschouwen is. Veeleer kan
men zeggen dat ondanks een goede
start en ondanks een figuur als Vorster-
man van Oyen, lange tijd pas op de
plaats werd gemaakt. Inderdaad is daar
na een ontwikkeling gegroeid die de
aanvankelijke achterstand teniet heeft
gedaan. West-Zeeuwsch-Vlaanderen is
dus ook de wieg van de voorloper der
coöperatieve aan- en verkoop in Neder
land omdat de oorspronkelijke vorm niet
die van een coöperatie was maar van
een bestelvereniging.
Vorsterman van Oyen, 'een man die aan
de wieg van het landbouwonderwijs en
van de coöperatieve aankoop in de land
bouw heeft gestaan' was wel een zeer
bijzonder mens die, destijds hoofd van
de lagere school in Aardenburg, daar
naast nog zóveel bezigheden had en zó
veel taken vervulde, dat men zich af
vraagt hoe dat alles in een mensenleven
mogelijk was. Om in het kort enkele we
tenswaardigheden uit zijn levensbericht
