rondom de formatie
boeren en tuinders niet tot massale uitverkoop werden
gedwongen. Maar de beloning van de produktiefacto-
ren kapitaal, grond en arbeid is nooit voldoende ge
weest en was vooral onvoldoende zeker om de land
bouw als bedrijvigheid op grote schaal aantrekkelijk te
maken voor winstzoekend kapitaal. De boerderij en de
tuinderij zijn in toenemende mate de arbeidsplaats voor
de ondernemer en zijn medewerkers geworden, waarbij
de beloning van het kapitaal ondergeschikt is aan het
behoud van de arbeidsplaats. Dat is mogelijk omdat het
eigen vermogen in de landbouw een betrekkelijk groot
aandeel van het totale vermogen uitmaakt.
De verhouding tussen kapitaal en arbeid maakt een on
derdeel uit van het ontwerp-werkprogramma dat de
Voedingsbonden FNV in augustus bekend maakten.
Daarin wordt gesteld dat de doorslaggevende doelstel
ling van de onderneming tot nog toe de mogelijkheid is
om voor de kapitaalverschaffer winst te maken. Hierbij
hebben de stellers, naar men mag aannemen, de grote
industriële ondernemingen op het oog. Het programma
zegt dan dat de onderneming moet worden gezien als
de mogelijkheid om zich te ontplooien voor allen die er
daadwerkelijk mee te maken hebben. Uiteindelijk moet
alle zeggenschap in handen van de werkenden komen.
Dat laatste zou bereikt kunnen worden door stapsge
wijs de bevoegdheden van de werknemers binnen het
bedrijf te vergroten. Er wordt gepleit voor een onafhan
kelijker opstelling van de ondernemingsraad tegenover
de werkgever.
De verhoudingen in de grote industriële onderneming
liggen uiteraard anders dan binnen het kleinschalige
agrarische bedrijf. Beide bedrijfsvormen raken elkaar
wanneer het gaat om de coöperatie.
In mei jl. heeft het lid van de Raad van Commissarissen
van de CMC/Melkunie, drs. E. H. Gordijn, tijdens de
jaarvergadering een inleiding gehouden over het socia
le beleid waarbij hij ook inging op de verhouding kapi
taal en arbeid. Hij verwacht dat de beslissingsmacht in
de onderneming verder zal verschuiven naar de factor
arbeid; in de Raad van Commissarissen zal dan de
'geldverschaffer' en de 'arbeidverschaffer' op basis van
pariteit zijn opgenomen (Zuivelzicht dd. 1 juni '77 nr.
22). Bij de coöperatie, zo merkte drs. Gordijn op, is het
de boer die als kapitaalverschaffer optreedt en hard
moet werken om een redelijk inkomen te verkrijgen. Hij
meent dat deze bijzondere groep van kapitaalverschaf
fers die uit nood zijn gaan samenwerken in dit opzicht
overeenkomst vertoont met de samenwerkende
arbeidverschaffers. Hij vroeg zich af of voor de werkne
mers van de onderneming niet eenzelfde structuur ge-
creërd kan worden als in CMC/Melkunie voor de boeren
bestaat.
Verwarrend allemaal. Soms zijn er tekenen die erop
wijzen dat binnenkort iedereen met zo'n digitaalpols
horloge loopt. Zo'n ding doet ook dienst als zakcompu
ter en produceert bovendien nog een heel verdienstelijk
stereogeluid. Je kunt je er elektrisch mee scheren en
wellicht kunnen er nog allerlei dingetjes aan bedacht
worden, van een schroevedraaiertje tot en met een
loepje. Net als aan dat Zwitserse kampeermes, waarop
ik vroeger zo verliefd was.
Dat is dan vooruitgang, maar andere gebeurtenissen
sturen ons weer regelrecht terug naar de wereldten
toonstelling van anno 1900 of eerder. Het vreemde is,
dat men dat niet beschouwt als een achteruitgang,
maar als een progressiviteit van jewelste.
In de kranten stonden verhalen over laaiend enthousi
aste gezinnen in een Brabants dorp, die van gemeente
wege niet langer plastic afvalzakken behoefden te ge
bruiken, maar vuilniscontainers kregen toegewezen.
Dat was nieuw, dat was veel beter. Geen gescheurde
zakken meer, geen bezeerde handen meer van blik en
glasscherven. Maar geen enkele krant schreef ook
maar een woord over het feit, dat de aloude vuilnisbak
nauwelijks verdwenen is, ook al doet hij thans meestal
dienst als artistieke bloemenbak in de voortuin.
En in B elgië gaan ze volgend jaar nieuw papiergeld ge
bruiken. Met brailleopschriften en ook met een metalen
strip erin om vervalsen te bemoeilijken. Alles wijst erop
dat ze op weg zijn binnen de kortst mogelijke tijd de
metalen munt weer uit te vinden. Niet alleen als beleg
ging zoals de gouden twintig frankstukjes van nu, maar
gewoon in de plaats van dat zotte papier.
Neem die videospelletjes. Mijn vriend zat elke avond
met vrouw en kinderen aan het televisietoestel gekluis
terd. Niet te genieten van Pepper of van Brandpunt, zo
als u wellicht zou denken, maar van zo'n pingpongspel.
Een witte stip en twee witte blokjes op het beeld
scherm hield ze uren bezig. En dan zijn er nog mensen
die niet in moderne kunst geloven!
Sedert enkele weken echter staat het toestel bijna
nooit meer aan. Echt tafeltennissen in de achterkamer
bleek veel spannender te zijn. Steeds meer mensen zul
len ontdekken, dat pandoeren en klaverjassen, dam
men en schaken veel leuker is dan televisiespelletjes.
Het ganzenborden nadert snel.
De goede beschouwer ziet zo vele zaken, die onverbid
delijk terugwijzen naar vroeger jaren. Dat loopt van die
schattige ouderwetse zand-, zeep- en sodastelletjes in
de keuken tot en met de reusachtige milieuvriendelijke
zeewindmolens, die al op de tekentafels liggen te krul
len van verwachting.
En hoe zal het bij ons gaanIk kan alleen voor mijn ei
gen parochie spreken uiteraard, maar onlangs ver
scheen een jonge inspecteur op de fiets bij de bank. De
vraag of zijn auto kapot was, ontlokte hem een com
pleet college in de gezondheidsleer dat we zwijgend,
doch met instemming hebben aangehoord.
Ik bedoel maar, voordat je het weet is het bij die jonge
lui de grote mode om de fiets op de trein te zetten en
bij de bank op ouderwetse wijze Rekening en Balans te
controleren. Gezellig rommelig met van die Grootboek-
staffelkaarten op tafel in plaats van EDP auditing om
maar eens wat te noemen.
Knusheid, nostalgie naar vroeger jaren, bewust of on
bewust. Zelfs de economen hebben het ontdekt en
noemen het kleinschaligheid. Dat kleine bankje van ons
hier in het dorp gaat het helemaal maken. Daarom heb
ik gisteravond voor alle zekerheid eens wat aan die
oude handtelmachine zitten knutselen.
Ze doet het nu prima, maar mijn digitaalhorloge staat
alweer de hele dag still
Cas Sier
