waarom
eigenlijk
niet?!
Dick Schaap schreef een mooi
verhaal in het juli-nummer van
het blad 'Avenue'. Het is een re
portage over een grote 'arbeiders
coöperatie' te Mondragon, een berg-
stadje in Baskenland. Heel klein begon
nen na de Spaanse burgeroorlog - ik
meen door slechts vijf mensen onder de
bezielende leiding van een priester - is
daar nu een complex bedrijven, waar
zon 14 000 Bask en als Hd van de
coöperatie werk vinden. Dick Schaap
maakte er een inspirerend en opmerke
lijk artikel over.
Ik mocht de tekst even vluchtig doorle
zen toen in mei een medewerkster van
Dick Schaap mij als 'coöperatief Rabo-
bankman' opzocht voor enig commen
taar. 'Avenue' wilde weieens weten of
zo'n Baskisch initiatief ook niet voor ons
land geschikt zou zijn gezien de huidige
werkloosheid. Op dezelfde wijze zijn de
heer W. Spit, vice-voorzitter van de FNV,
en de heer Henk Blok, proces-regelaar
hij de Hoogovens, benaderd. Het was de
bedoeling ons commentaar gelijk met
het artikel af te drukken.
Van die coöperatie in Baskenland
wist ik niets. Maar toen ik par
does de vraag kreeg, 'is zo'n idee
iets voor Nederland', dacht ik 'waarom
eigenlijk niet!' Waarom kunnen niet een
stel mensen, die een vak kennen, samen
een coöperatief bedrijf(je) oprichten,
waarin ze samen iets produceren en te
gelijk ieder een grote boterham hoopt te
vinden? Als er een paar zakelijke jon
gens inzitten en alle leden van de
coöperatie willen aanpakken, waarom
zou het niet lukken? Een éénmansbe-
drijfje kon toch ook tot een forse onder
neming uitgroeien met een kundige
energieke eigenaar? En zo'n groep en
thousiaste coöperatoren zou met een
gezonde zakelijke opzet toch niet minder
in aanmerking komen voor bankkrediet
dan de kleine ondernemer, die expansie
mogelijkheden voor zijn bedrijfje ziet?
Ook voor eventuele overheidssteun zou
zo'n coöperatie evenzeer als welke an
dere ondernemer in aanmerking moeten
komen.
Natuurlijk, het blijft een waagstuk. Je
loopt het risico dat het niet lukt. Dat is
aan alle ondernemen eigen. Dat zullen
vroeger de oprichters en de eerste leden
van de landbouwcoöperaties ook wel
begrepen hebben, zelfs al hoefden die
toen niet hun hele bedrijf in die coöpera
tie in te brengen. Dat laatste is in Mon
dragon wel gebeurd: de leden-coöpera-
toren werden gelijk werknemers en
daarmee met hun gezin en inkomen ge
heel afhankelijk van wat ze samen van
die coöperatie maakten. Ze werden om
zo te zeggen met zijn allen de onderne
merI
Vooral toen de zaken succesvoller wer
den en er grote uitbreiding kwam, zullen
er dan ook al snel strikte interne regels
t.a.v. de leiding en de beloning nodig ge
worden zijn. Coöperatief kun je dat alles
prachtig, democratisch afspreken, maar
in de praktijk zal het nog niet zo gemak
kelijk zijn. Er is een grote dosis onderling
vertrouwen en geestelijke volwassen
heid voor nodig, al kan een van buiten
komende aandrang als armoede en
werkloosheid de eendrachtigheid na
tuurlijk enorm bevorderen. In de Baski-
sche coöperatie is het hoogste salaris
gelijk aan driemaal het laagste en iedere
nieuwe lid-werknemer betaalt een en
treegeld van f 3750!
Alles is echter - naar ik heb be
grepen - van onderop, zonder
aandrang van wet of staat ont
staan. Dat is dus wat anders dan het be
faamde Joegoslavische 'arbeiderszelf
bestuur', dat de grondwet voor iedere
onderneming van meer dan 11 werkne
mers voorschrijft. De heer Spit gaf zijn
commentaar m.i. ten onrechte veel te
eenzijdig vanuit het vraagstuk in hoever
re de arbeiders het bestuur van een be
staande onderneming in handen moeten
of kunnen krijgen. Daar kun je best ge
dachten over hebben, maar dat onder
werp is bij een coöperatie naar het voor
beeld van Mondragon in wezen irrele
vant en niet aan de orde. Natuurlijk be
sturen daar de arbeiders het bedrijf. Ze
doen dat echter niet omdat ze toevallig
ook arbeiders zijn, maar alleen omdat ze
leden van de coöperatie zijn, die het be
drijf met zijn fabrieken heeft opgericht
en opgebouwd. Arbeiderscoöperatie
vind ik daarom zelfs een minder goede
term, omdat het de hele tegenstelling
tussen arbeiders en ondernemers ('kapi
taal') oproept.
In ieder geval, in Nederland hebben we
geen nieuwe grondwet, noch een nieu
we wetgeving op de ondernemingen of
de ondernemingsraden (arbeiderszelfbe
stuur!) nodig om het voorbeeld van
Mondragon te volgen. Met de allang be
staande coöperatieve vormen kan ieder
groepje mensen, dat coöperatief een on
derneming wil opzetten, precies hetzelf
de bereiken! Om te slagen moet er ech
ter de wit tot samenwerking zijn, bereid
heid om aan te pakken eventueel om
kleerscheuren op te lopen, en vooral on
derling vertrouwen, geschraagd door
een gezonde opzet.
Mijn commentaar voor 'Avenue'
stond los van politieke achter
gronden. Met opzet, want we
moeten de coöperatie niet voor een poli
tiek systeem annexeren, zoals achter het
ijzeren gordijn en ook in Joegoslavië ge
beurt. In dat laatste land schijnt dat nog
niet zo gek te werkener is een zekere
mate van vrijheid en verantwoordelijk
heid, al wordt de coöperatie in de vorm
van arbeiderszelfbestuur van bovenaf
opgelegd. Ook de Sowjet-Unie propa
geert fel het coöperatieve, maar de
'coöperaties' daar zijn enkel uitvloeisel
van de staatsalmacht. Ik heb er geen
spoor van echte vrije samenwerking tus
sen individuele personen of van verbon
denheid van individuele belangen in
kunnen ontdekken. Nee, de echte
coöperatie tiert alleen in een klimaat,
waarin een paar grondrechten als vrij
heid van vereniging geen dode letter
zijn
leder die wil gaan coöpereren kan in ons
land die vrijheid gebruiken: meer dan de
Basken indertijd onder generaal Franco!
Er is echter meer voor nodig. Want het
is heel wat gemakkelijker een naamloze
of besloten vennootschap te hanteren,
dan een veelheid van vrije mensen als
een genootschap blijvend en vruchtbaar
voor hun gemeenschappelijke belangen
te laten werken!
De huidige coöperaties hebben echter
getoond, dat het kan. En met succes.
Waarom zou het op ander terrein niet
kunnen
JRH
