openmarktpolitiek
economische begrippen toegelicht:
19
drs. j. m. buysse
Een van de instrumenten om invloed uit te
oefenen op de geldmarkt is de openmarkt
politiek. Hieronder verstaan we het kopen
of verkopen van vermogenstitels door de
monetaire autoriteiten met het doel de
geldmarkt te verruimen of te verkrappen.
Enkele begrippen uit deze omschrijving
vereisen een nadere toelichting. Vermo
genstitels kunnen zijn waardepapieren als
wissels, schatkistpapier, obligaties enz.
Traditioneel is het meest gebruikte middel
het schatkistpapier. De laatste jaren wor
den ook dollars gebruikt voor de open
markttransacties. Hierop zullen we later
terugkomen. De monetaire autoriteiten zijn
het Rijk en De Nederlandsche Bank (DNB).
In de praktijk blijkt evenwel dat het Rijk
zich vrijwel niet begeeft op het terrein van
de openmarktpolitiek zodat we ons in deze
beschouwing kunnen beperken tot DNB.
Deze kan de geldmarkt verkrappen of ver
ruimen, naar gelang ze dat nodig vindt. Een
verruiming van de geldmarkt wordt teweeg
gebracht door het aankopen van vermo
genstitels. Dit heeft tot gevolg dat de kas-
positie van het bankwezen ruimer wordt en
daardoor ook de geldmarkt. Deze verrui
ming zal resulteren in een neerwaartse
druk op de rente.
Het omgekeerde proces, van verkrapping
en rentestijging, doet zich voor als DNB
vermogenstitels verkoopt. Behalve om de
geldmarkt te beïnvloeden wordt de open
marktpolitiek ook gebruikt om de disconto-
politiek* kracht bij te zetten.
In de uitvoering van de openmarktpolitiek
heeft zich in de loop van de tijd een dui
delijke ontwikkeling voorgedaan. In de vijf
tiger en het begin van de zestiger jaren
heeft DNB verschillende malen de ruime
kaspositie van het bankwezen afgeroomd
door het verkopen van schatkistpapier.
Later heeft zij haar acties vooral beperkt
tot het opheffen van kortstondige oneven
wichtigheden op de geldmarkt, door het
voeren van „affaires met het beding van
wederinkoop".
Hierbij koopt DNB - in geval van krapte
schatkistpapier en bedingt daarbij tevens
dat de verkoper dat papier te zijner tijd
tegen dezelfde prijs terugkoopt. Het schat-
Discontopolitiek is het verhogen respec
tievelijk verlagen van het otficiële disconto
door DNB met het doel de rentetarieven en
op deze manier ook de kredietverlening te
beïnvloeden.
kistpapier wordt dus tijdelijk „gestald" bij
DNB. Het eerst werd van deze mogelijkheid
gebruik gemaakt gedurende het einde van
1960 toen, zoals altijd tegen het einde van
het jaar, de bankbiljettencirculatie sterk
toenam en dus de kaspositie van het bank
wezen verslechterde.
In juli 1973 werd het systeem van indirecte
kredietbeheersing ingevoerd, volgens het
welk de banken een bepaald percentage
van hun toevertrouwde middelen moeten
aanhouden in de vorm van liquide activa.
Omdat bij deze activa het schatkispapier
is inbegrepen kon DNB dit niet meer ge
bruiken voor haar openmarktpolitiek. Daar
om werd er gezocht naar een ander instru
ment om openmarktpolitiek te bedrijven. En
dat werd gevonden in transacties in vreem
de valuta, waarbij de nadruk kwam op
valutaswaps. Dit zijn aankopen (of ver
kopen) door DNB van vreemde valuta met
het beding van weder(in)verkoop. De valuta
die gebruikt wordt voor deze transacties
is de dollar. Daar de valutategoeden van
de banken geen deel uitmaken van de liqui
diteitsreserve in het kader van de indirecte
kredietbeheersing kleven aan deze valuta
swaps niet dezelfde problemen als aan
transacties in schatkistpapier. Sinds 1973
heeft DNB dit instrument regelmatig ge
bruikt om de geldmarkt te verruimen. Ver
krapping van de geldmarkt gebeurde in die
periode vooral door het plaatsen van Ame
rikaans schatkistpapier omdat dit, in tegen
stelling tot de dollar, rentedragend is.
Alleen in de tweede helft van 1975 waren
er verkrappende dollarswaps. De tarieven
op de eurodollarmarkt waren toen zodanig
dat het bankwezen bereid was dollars te
accepteren in plaats van het rentedragend
Amerikaans schatkistpapier.
De verruiming van de geldmarkt door het
plaatsen van dollarswaps werkte echter
niet geheel tot tevredenheid van alle par
tijen. Om hieraan tegemoet te komen is
onlangs een nieuw middel gecreëerd waar
mee openmarktpolitiek bedreven kan wor
den, de zogenaamde speciale beleningen.
Deze faciliteit houdt in dat in geval van
krapte op de geldmarkt DNB het voor het
bankwezen mogelijk kan maken om schat
kistpapier te belenen tegen marktrente.
Het schatkistpapier dat op deze manier be
leend is, blijft deel uitmaken van de liqui-
diteitsreserve in het kader van de indirecte
kredietbeheersing.
In oktober en november van dit jaar werd
van dit instrument gebruik gemaakt door in
totaal ƒ1,6 miljard te belenen. Hiermee is
een instrument geïntroduceerd dat in de
toekomst erg belangrijk kan blijken te zijn.
De wijze waarop DNB in de afgelopen jaren
openmarktpolitiek heeft bedreven, kan
worden afgelezen uit de onderstaande
tabel.
MIDDELEN TER UITVOERING VAN OPENMARKTPOLITIEK
(in miljarden guldens)
1975 1974
1973 1972 1971
A B A B
A B A B A B
Nederlands
schatkistpapier
1.7 1.6 1.9
Amerikaans
schatkistpapier
5.1 1
1.9 1.2
Dollarswaps
2.81 0.51 5.6
3.5
Speciale
beleningen
1.62
A verruiming van geldmarkt.
B verkrapping van geldmarkt.
1 tot en met augustus 1975.
2 tot en met november 1975.
