24
democratiseren:
jaloers op de baas
democratiseren:
poging tot machtsgreep
samenvatting en conclusies
ondernemingsdemocratie
de besluitvorming te laten spelen en ook
bereid is hen zonodig daarbij te helpen
en op te leiden, dan blijkt dit uit zijn hele
handelen en niet alleen op die momenten
die b.v. de naam werkoverleg hebben ge
kregen. Is hij alleen maar dan „democra
tisch" dan zal dat door de ondergeschik
ten als ongeloofwaardig worden ervaren,
als schijndemocratie. Maar ja, zeggen som
mige ondergeschikten, beter iets dan niets.
Ongeloofwaardige leiders krijgen het ove
rigens wel steeds moeilijker. In de fusie
periode volgde ik een gesprek tussen twee
leiders van de Centrale Bank, waarbij de
ene stelde dat het zo moeilijk was omdat
zijn medewerkers niet geloofden dat hij
niets wist over wat er met de afdeling zou
gebeuren, waarop de ander antwoordde
dit probleem niet te kennen omdat zijn
mensen zonder meer aannamen dat wan
neer hij iets zou weten dit wel zou zeggen!
Het is zeer opvallend dat wanneer onder
geschikten misnoegd praten over de vele
voordelen waarvan hun baas profiteert
en de manier waarop hij misbruik maakt
van zijn macht en positie, het accent veel
eer ligt op het feit dat ze het onrechtvaar
dig vinden dat hij wel profiteert en zij niet,
dan op het feit dat het misbruik maken zelf
afkeurenswaardig is. Deze attitude van de
ondergeschikten maakt van hun wens tot
democratisering, naar mijn smaak, een
farce. De situatie waarin de ondergeschik
ten van de aangeboden vrijheid misbruik
maken komt wel eens voor. Dat leiders
soms enig wantrouwen jegens hun mede
werkers hebben is in dergelijke situaties wel
begrijpelijk.
mocratie te stimuleren, ben ik op basis van
ervaringen wel wat voorzichtiger gewor
den. Vele situaties zijn nog lang niet rijp.
Deze onrijpheid kan zowel liggen bij de
leiders als bij de ondergeschikten. Een
deskundige situatie-analyse lijkt me wel
aan te bevelen alvorens een democratise
ringsproces in gang te zetten.
Marcuse stelde dat een socialistische
maatschappij niet voldoende is, maar dat
de mens zelf moet veranderen. Dit geldt
ook met betrekking tot de gedemocrati
seerde onderneming.
Maar mensen veranderen niet zomaar. Dat
moet ergens van diep uit zichzelf komen.
Daar moet een motief voor zijn, dat rnoet
bovendien nog mogelijk zijn. Dit geldt ook
voor het democratiseringsproces. Dat rnoet
ook ergens diep vanuit de betrokken groep
mensen komen. Zij moeten er echt behoefte
aan hebben en ze moeten bovendien in
staat zijn om op een andere wijze te func
tioneren met elkaar. Democratiseren als
sociale (of economische) techniek of als
hobbyisme van gedragswetenschappers is,
naar mijn persoonlijke mening, uiteindelijk
gedoemd te falen.
Democratiseren als natuurlijk proces is
een goede zaak. Maar u zult net zo goed
als ik weten dat dit altijd al bestaan heeft
(zelfs in de tijd van de slavernij). Door de
ontwikkeling van de mens is dit gelukkig
sinds die tijd wel toegenomen. En we kun
nen alleen maar hopen dat deze ontwikke
ling nog door zal zetten. Ik heb er echter
in dit artikel voor willen waarschuwen dat
we dit niet moeten forceren door allerlei
schijndemocratische situaties te creëren.
Dan lopen we namelijk het risico dat we
na verloop van tijd ook niet meer in de
werkelijke democratie geloven. We willen
toch niet allemaal oude vrijsters worden
die niet meer trouwen omdat er zo veel
echtscheidingen zijn?
Wij betreuren het te moeten vermelden dat
enkele ondergeschikten achter hun wens
naar inspraak een duistere wens naar
machtsovername verschuilen. We signa
leerden reeds dat er handig manipuleren
de leiders bestaan en het zal niemand ver
wonderen dat er ook handig manipuleren
de ondergeschikten zijn, die onder hun
collega's een stuk solidariteit weten op te
bouwen die gericht is tegen de leider. Hun
enige doel is de leider te laten vallen om
vervolgens zelf zijn plaats in te nemen. Ik
kan me een geval herinneren waarin de
collega's het spel tijdig door hadden,
waardoor het mislukte. Duidelijk is dat
dergelijke situaties gevaarlijk zijn, immers
een leider die zo op zo'n stoel komt is
niet te vertrouwen. Het amateuristisch op
zetten van democratiseringsprocessen is
in dergelijke situaties duidelijk niet aan te
bevelen.
Waar ik als psycholoog aanvankelijk erg
enthousiast was om de ondernemingsde-
