van de ploeg naar de
barricaden
7
Boeren trekken op met trekkers, kar
ren en werktuigen. Op het afgespro
ken tijdstip was er nu hier dan daar
op weg en kruispunt een falanx van voer
tuigen, die voor enkele uren het asfalt in
plaats van het bouw- en grasland onder de
wielen voelden. Onze verregende zomer
kreeg iets van een hete zomer, alleen
vanwege de verhitte boerengemoederen.
Gelukkig zijn er geen dreigende zeisen en
hooivorken geheven; er werd met zelfbe
heersing opgetreden. De verdraagzaam
heid van anderen werd net niet teveel ge
weld aangedaan. Maar het had toch niet
veel langer moeten duren. Die zaterdag
morgen in het Utrechtse stadion waren de
boeren helemaal onder elkaar. Eén in hun
protest, verdeeld in de mate van hun eisen.
Voorzitters van gevestigde organisaties,
leiders van actiecomités en heel die grote
massa boeren en tuinders die het beu zijn.
Emoties laaien op, sprekers wordt het
woord belet, gejuich en veel boeh-geroep
doorklieft de lucht. Stoom afblazen? 01 is
het veeleer een naar buiten geprangde
uiting van een diepgaand gevoel van on
behagen dat, losgebroken, gevaarlijke pro
porties kan aannemen?
Er is iets mis. Een heleboel zelfs. En dan
denken we nu eens niet in de eerste plaats
aan het belangrijkste dat er mis is: de
slechte positie waarin een groot deel van
de boeren is geraakt, leder weet nu, dat
het niet best is in de land- en tuinbouw,
weet wat van de oorzaken, weet zelfs iets
van lapmiddelen of echte geneesmiddelen
om het te verbeteren. \Ne hebben een j
dokter, een staf van doktoren nodig, die
onverwijld door toediening van de juiste
medicijn of desnoods door een harde in
greep de gezondheid herstelt. Een on
menselijk moeilijke opgave.
Deze zomerdemonstraties zijn ech
ter een aanwijzing, dat er meer mis
is. Zij zijn gelukkig niet uitgewas
sen tot een tomeloze revolte. Maar ze zijn
desondanks een teken aan de wand, dat
voor ieder een waarschuwing mag inhou
den, die meent dat onze huidige maat
schappij in vrijheid en rust wel gezapig
vanzelf voort zal rollen. Want de boeren
acties zijn in meer dan een opzicht ver
ontrustend, niet alleen voor de overheid en
de ,,rest" van de burgers, maar in wezen
ook voor de boeren zelf.
Vroeger, een tiental jaren geleden nog,
vond het boerenprotest zijn uiting in „een
ruk aan de bel" van het Landbouwschap.
Voor de boer van nu is dat te tam. De
agrarische stand, die zich vanouds als
geen ander heeft weten te organiseren -
door en door democratisch in zijn vereni
gingen en voorzien van grote politieke in
vloed (o.a. door lidmaatschap van politieke
partijen) - lijkt ineens een andere weg op te
gaan. De bel moet rebelser zijn. Als de
conferentietafel geen of niet snel genoeg
resultaat geelt, dan maar de straat op. Als
bij ministerie, Landbouwschap of E.E.G.
niet ol weinig te bereiken valt, dan maar
een stadion op stelten zetten. „Wijze, ver
standige voormannen hebben nu genoeg
geleuterd": wij zullen het nu wel even zelf
zeggen en eisen.
En dan ontstaat heel gemakkelijk een kli
maat, waarin wantrouwen tegen eigen
mensen oplaait en proporties achter de
opgezweepte golven van verontwaardiging
verdwijnen. Zelfs actieleiders kunnen zich
daar niet aan onttrekken, ook al willen ze
het. De massa komt op drift en zoekt door
niemand te stuiten zijn weg. Blindelings,
zonder leider, als door instinct gedreven
en immuun voor redelijke argumenten.
Goed, nauwelijks iemand onder de boe
ren zou het zover willen laten komen. Maar
het is spelen met vuur om te dreigen met
het loslaten van de geest uit de lies en
dan alvast wat aan de kurk te gaan rukken.
Het erge is dat het in onze samenleving al
vaker gebeurt en dat elke keer de dosis
afwijkend gedrag" groter schijnt te moe
ten worden om de krantekoppen te halen.
Studenten en vakbonden zijn voorgegaan
met het kracht bij zetten aan hun eisen
door overneming van bedrijven, bezetting
van instituten en gebouwen. Nu zagen we
boeren in actie, die tijdelijk het verkeer
lam legden, straks zal wellicht een andere
maatschappelijke groep er eens flink te
genaan willen gaan De methode is ge
geven en zij is bepaald niet door de boe
ren uitgevonden. Strijk tegen de haren in,
negeer ol overtreed de regels, want alleen
dan valt er iets te bereiken. En dat klopt
ook nog, want ineens is er aandacht en
ineens kan er het een en ander. En als het
niet snel genoeg gaat, dan wordt eenvou
dig de dosis afwijkend gedrag" vergroot:
aux grands maux les grands remèdes!
Ondertussen is onze dosis al ge
vaarlijk groot geworden. Gaat het
zo nog even door, dan worden de
grondslagen van onze samenleving los ge
woeld. Dan gaat onderling wantrouwen
overheersen en wil iedere groep met ge
weld eigen recht of belang nastreven.
„Goelag Archipel", het onvoorstelbaar be
klemmende boek van Solsjenitsin ligt -
God zij dank - ver uit onze gezichtskring,
maar evenzo goed moeten we oppassen de
rek van onze democratische vrijheden niet
te ver te willen strekken. Heel gauw gaan
we over de grens, waarachter chaos op
doemt en verdachtmakingen en wantrou
wen onze leidslieden worden. Die kant is
voor iedereen heilloos. We moeten ons
hierop allemaal nog eens goed bezinnen.
Niet alleen de boeren, maar ook studen
ten, milieu-activisten, werknemersbonden
en wie er al niet meer in de laatste jaren
met opzienbarende acties de krantekop
pen haalden.
Dus maar braaf dulden, „law and order"
respecteren en afwachten wat er over ons
besloten wordt? Wie zou zo'n houding in
alle gevallen bindend voorschrijven? Soms
stijgt de nood zo hoog, dat er hoe dan
ook iets gebeuren moet, zelfs tegen de
gevestigde orde in. Denk aan recente
voorbeelden uit het buitenland. Men wete
echter wat men doet, want het is weinigen
gegeven het middel van het zelf afdwingen
van recht zuiver te hanteren. Pas op, dat
het middel niet erger is dan de kwaal.
Caveant consules, zeiden de Romeinen.
Vrij vertaald: laten de overheden - ook be
stuurders erop toezien dat de hun toe
vertrouwde belangen geen schade lijden.
Een ander gezegde begint met de woorden
Senatu deliberante". Deze spreuk leert
dat de zaak die we willen redden verloren
gaat als we te lang in allerlei organen en
commissies over oplossingen blijven door
delibereren (wie daarvoor een minder wei-
gevoeglijke term wil lezen, mag dat doen).
Het kali mag niet verdrinken, terwijl er
over gepraat wordt wie het touw zal halen.
Spreuken, die - daar zijn ze klassiek voor -
ons nog steeds iets te zeggen hebben.
Als we niet willen afglijden naar eigen
machtige acties van nu eens deze dan
weer die groep, zullen we ze ter harte
moeten nemen. Een ander ding is dat bij
al die groepen zeil een sfeer van wantrou
wen en onvrede moet worden voorkómen
c.q. onmiddellijk worden weggenomen, le
der, ook de groep, zal wat dat betreft de
hand in eigen boezem moeten durven ste
ken. Alleen zo ontstaat er weer een kli
maat waarin de echte spijkers met de
echte koppen kunnen worden geslagen.
J.R.H.
