betalingsbalans
en -evenwicht
economische begrippen toegelicht:
29
drs. h. a. de werker
streven naar evenwicht
de lopende rekening
SALDO LOPENDE REKENING VAN DE
BETALINGSBALANS (MLN. GULDENS)
Bij het begrip balans zijn we doorgaans
geneigd om te denken aan de bedrijfs-
balans die een overzicht geeft van de be
zittingen en schulden zoals die op een
bepaald moment in een bedrijf aanwezig
zijn. Het saldo van de bezittingen en
schulden geeft dan de omvang van het
eigen vermogen aan op het betreffende
tijdstip.
Voor wat de betalingsbalans betreft is deze
indruk misleidend. De betalingsbalans
geeft namelijk een samenvattend overzicht
van alle financiële transacties met het
buitenland in een bepaalde periode. De
betalingsbalans is derhalve geen moment
opname zoals de bedrijfsbelans, maar een
periode-overzicht.
Naar de aard van de transacties kan de
betalingsbalans schematisch als volgt
worden onderverdeeld:
Evenwicht op de betalingsbalans wordt
gezien als één van de doelstellingen van
economische politiek, als uitvloeisel van de
principiële keuze in internationaal verband
na de Tweede Wereldoorlog - I.M.F.-over
eenkomst - voor een systeem van vaste
wisselkoersen. Bij een systeem van vaste
wisselkoersen worden de koersen binnen
vastgestelde grenzen gehandhaafd door
dat de overheid in casu de centrale bank
zich heeft verplicht om bij een dreigende
overschrijding van de officieel vastgestel
de grenzen de desbetreffende valuta's aan
te bieden of te vragen.
Dit betekent dat tot het bedrag van
een betalingsbalansoverschot (aanbodover
schot van deviezen) de centrale bank als
vrager van valuta's heeft moeten optreden
of tot het bedrag van een betalingsbalans
tekort vraagoverschot van deviezen)
als aanbieder van vreemd geld. Een land
kan niet voortdurend als netto-aanbieder
van deviezen optreden omdat dan al gauw
de deviezenreserves uitgeput zullen raken.
BETALINGSBALANS
1. Handels
balans:
2. Diensten
balans:
3. Kapitaal- en
opbrengsten
balans:
goederen-
uitvoer
verstrekte
diensten
kapitaal
opbrengst
goederen-
invoer
ontvangen
diensten
kapitaal-
lasten
4. Kapitaal
balans:
kapitaal-
invoer
kapitaal-
uitvoer
5. Goud- en
deviezen-
balans:
goud- en
deviezen-
afname
goud- en
deviezen-
toename
De eerste 4 deelbalansen vertonen aan de
linkerzijde de deviezenontvangsten en aan
de rechterzijde de deviezenuitgaven. Op
de goud- en deviezenbalans wordt het
saldo van de ontvangsten en uitgaven
tegengesteld geboekt zodat de balans for
meel telkens in evenwicht is. In werkelijk
heid spreken we echter van een betalings
balansoverschot of -tekort wanneer de
eerste 4 deelbalansen te zamen een saldo
vertonen en derhalve de goud- en devie-
zenpositie toe- of afneemt.
Voordat het zover komt zullen derhalve in
het betreffende land maatregelen moeten
worden genomen die gericht zijn op een
opheffing van het betalingsbalanstekort:
afremmen invoer en stimuleren uitvoer. Een
devaluatie zou daarbij slechts als uiterste
middel moeten worden toegepast omdat dit
ingaat tegen het uitgangspunt van vaste
wisselkoersen.
Omgekeerd zal ook een land dat in een
aanhoudende overschotpositie verkeert
zijn beleid moeten richten op het herstel
van betalingsbalansevenwicht. Weliswaar
bestaat aan een aanhoudend overschot
geen technische begrenzing zoals bij een
voortdurend tekort, maar van belang is
vooral dat door een terugdringen van het
overschot wordt bijgedragen tot het op
heffen van de tekorten elders. Immers,
tegenover een betalingsbalansoverschot in
een land staan tot hetzelfde bedrag elders
hoe dan ook tekorten. Blijven overschot-
landen handhaving van die overschotposi
tie nastreven, dan wordt het voor de landen
met een tekort alleen maar moeilijker om
dit tekort op te heffen.
Een systeem van vaste wisselkoersen vergt
derhalve een belangrijke mate van inter
nationale solidariteit. Mede het ontbreken
van deze solidariteit heeft geleid tot het
veelvuldig optreden van valutacrises in het
verleden en tot de huidige situatie waarin
nog slechts enkele landen - Duitsland,
de Beneluxlanden, Noorwegen, Denemar
ken en Zweden - vasthouden aan onder
ling vaste wisselkoersen.
Tot nu toe hebben we telkens gesproken
over het saldo van de betalingsbalans
inclusief het kapitaalverkeer. In de prak
tijk gaat de meeste aandacht echter uit
naar het saldo van de zogenaamde lopen
de rekening - handels-, diensten- en kapi-
taalopbrengstenbalans te zamen - omdat
dit het meeste de uitdrukking vormt van
een structurele ontwikkeling. In het kapi
taalverkeer kunnen sterke schommelingen
optreden die betrekkelijk los staan van
fundamentele economische verhoudingen.
Tot besluit willen we daarom een kort
overzicht geven van de recente ontwikke
ling van de lopende rekening van onze
betalingsbalans.
1970 1971 1972 1973 1974
- 1.819 - 625 3.623 4.850 2.250*)
prognose van het Centraal Planbureau.
Duidelijk spreekt de overgang van een te
kort naar een overschotpositie. In 1974
zal het overschot teruglopen als gevolg
van de sterke stijging van de invoerprijzen
voor olie en andere grondstoffen. Deze
daling zal echter geringer zijn dan aan
vankelijk werd verwacht.