prijsbinding. Men kan zeggen dat de massifi
catie van de industrie en de vestiging van
nieuwe detailhandelsvormen elkaar wederzijds
hebben beïnvloed.
Het is overigens niet verwonderlijk dat deze
ontwikkeling het eerst optrad in de detail
handel. In deze branche heerste zoals ge
zien een sterke concurrentie, die de winst
marge verkleinde, terwijl de loonkosten al
maar stegen. Dit bracht de ondernemers
tot een minder arbeidsintensieve distributie
vorm; het zelfbedieningssysteem. Een en an
der werd nog in de hand gewerkt doordat de
artikelen zich goed leenden voor verkoop in
zelfbediening.
Het feit echter dat de uitgaven aan eerste le
vensbehoeften, speciaal levensmiddelen, bij
stijgend inkomen niet evenredig toenemen,
noodzaakte de detailhandel tot verdergaande
veranderingen. Zo werden ook andere goede
ren dan levensmiddelen in het assortiment op
genomen. Dit heeft de rentabiliteit van de za
ken gunstig beïnvloed, omdat in de eerste
plaats de winstmarges op deze goederen over
het algemeen hoog zijn, maar ook doordat
bijvoorbeeld een winkel in een bepaalde wijk
zijn klanten naast levensmiddelen ook andere
goederen kon leveren, waardoor de omzet van
de zaak vaak aanmerkelijk kon worden uitge
breid.
Daarnaast ziet men dat er een ander type con
sument is gekomen. De welvaart is aanzienlijk
gestegen en meer gespreid over bevolkings-
en leeftijdsgroepen. Dit houdt bijvoorbeeld in
dat de jongeren nu over veel meer geld be
schikken dan vroeger. Zij besteden dit geheel
anders en in een ander type zaak dan de 'tra
ditionele' cliëntele. Daarnaast is er ook een
mentaliteitsverandering opgetreden. Ook een
welgestelde dame durft nu rustig in een goed
koop japonnetje te lopen.
Een typerend verschijnsel in bijvoorbeeld
Amerika en West-Duitsland is hierbij dat het
merkartikel waarvan het marktaandeel erg
laag is terrein moet prijsgeven. Uit onlangs
gehouden onderzoekingen in Nederland is ge
bleken dat nog meer dan 40 procent van de
aankopen merkartikelen betreffen. Hieruit zou
men voorzichtig kunnen concluderen dat de
hervormingen in de detailhandel in Nederland
nog maar in de kinderschoenen staan. Als men
het met de genoemde landen vergelijkt, is dit
inderdaad het geval.
Naast de genoemde externe factoren die van
invloed zijn geweest op de detailhandel is er
ook bij de detailhandel zelf een directe aan
leiding die het zoeken naar nieuwe vormen
noodzakelijk maakt. Van nature is de detail
handel vrij arbeidsintensief. Door de steeds
stijgende loonkosten enerzijds en de door de
concurrentie steeds lager wordende marges
anderzijds, was een minder arbeidsintensieve
aanpak noodzakelijk.
Tegengestelde ontwikkelingen
In zijn algemeenheid kan men stellen dat er in
de detailhandel op het moment een tweetal
bewegingen zijn waar te nemen. Enerzijds kan
men een massificatie bespeuren, waarbij de
zaken zich met een breed assortiment (ove
rigens alleen artikelen met een hoge omloop
snelheid) en scherpe prijzen richten tot het
grote publiek. Anderzijds ziet men dat de ge
stegen welvaart en steeds meer vrije tijd de
behoefte schept aan een gezellig winkelcen
trum met onder andere een aantal gespeciali
seerde zaken, waar men 'aparte' artikelen op
506