experiment met toekomstkansen
DE G RON DBAN K.
In het leven van elke boer komt een moment
dat hij het bedrijf moet overdragen. Misschien
heeft hij bij zijn leven dat ogenblik steeds wil
len uitstellen; het gevolg is dan dat het tege
lijk met zijn dood komt. Maar hoe dan ook, in
wezen blijft het probleem dat bij een bedrijfs-
overgang ontstaat hetzelfde: hoe kan de over
nemende boer, meestal een jonge man, de
overneming financieren? Zijn vak verstaat hij
en met het werk op het bedrijf is hij vertrouwd,
maar de financiële perikelen kan hij niet alleen
af. Hij moet rekening houden met de eisen van
zijn mede-erfgenamen en met die van het be
drijf. En met een lening probeert hij dan aan
beide te voldoen. Geld lenen om een bedrijf te
financieren is normaal. Op het landbouwbe
drijf doet zich de bijzondere omstandigheid
voor, dat een groot deel van het kapitaal in de
grond vastgelegd moet worden. Grond is het
belangrijkste produktiemiddel voor de boer,
maar het is niet goedkoop. Wil de boer zijn
grond met geleend geld financieren, dan staat
hij voor een zware opgave. Hij moet op die
lening regelmatig aflossen, hoewel in de kost
prijs, waarop de prijsbepaling van zijn produk-
ten is gebaseerd, geen afschrijving op grond
is begrepen. Dit betekent dat hij die aflossing
uit de winst zal moeten halen. De praktijk wijst
uit dat tal van landbouwers erin slagen op die
manier de grond geleidelijk in eigendom te
verwerven. Maar tot welke prijs? Het moet
uit de lengte of uit de breedte komen, uit hoge
inkomsten of uit lage uitgaven. In de praktijk
komt het op het laatste neer. Het gezin leeft
sober, leeft in feite beneden het welvaartsni
veau dat bij een dergelijk inkomen past, en zo
wordt het vermogen steeds groter: de grond
wordt meer waard en tegelijk neemt de daar
tegenoverstaande schuld af. Als de boer
sterft, is hij rijk. Maar hij is het geworden door
dat hij karig heeft geleefd. Aan het einde van
zijn leven begint het spel opnieuw, in de vol
gende generatie. Elke generatie moet het ver
mogen opnieuw opbouwen, althans wanneer
zij de grond ook in eigendom wil hebben.
Is 'boerenland in boerenhand' noodzaak
De gedachte dat een boer de grond die hij be
werkt in eigendom moet hebben verliest gelei
delijk terrein. Deze gedachte werd ook lang
niet altijd gerealiseerd, getuige het feit dat on
geveer de helft van de Nederlandse landbouw
grond door de bewerker gepacht is. Men zou
296
