5044
eveneens, en dat was wel de zwaarste strijd, tegen ge
brek aan zelfvertrouwen en broederzin bij de boeren
bevolking zelve.
We zien het resultaat van de beweging voor de ver
betering van het landbouwcrediet vooral in zijn econo
mische gevolgen, maar moeten niet vergeten, dat het
niet verkregen werd door economische maatregelen.
Deze beweging is pas kunnen slagen na een welgelukte
worsteling om de geesten der boeren; een algeheele om
zetting van hün geesteshouding was daartoe noodzake
lijk, waardoor het gevoel van onmacht, dat hen ter-
neerdrukte, plaats maakte voor zelfvertrouwen; waar
door het individualisme werd omgezet in lotsverbon
denheid.
Geen strijd is moeilijker te voeren dan een strijd
der geesten, maar geen ook grijpt dieper in op het maat
schappelijk bestel en heeft daardoor gevolgen, die veel
verder reiken dan het doel, dat oorspronkelijk gesteld
was. Het ging hier in de eerste plaats om de verstevi
ging van den boerenstand door middel van gezonde
credietverhoudingen, en deze eenmaal verkregen kon
die boerenstand zijn vleugels wijder uitslaan.
We kunnen ons niet voorstellen, dat het bloeiende,
ik mag misschien wel zeggen, het bruisende organisatie-
leven, ingesteld niet alleen op het materieele maar ook,
en nog meer, op het geestelijke; het zich aan oude vor
men ontworstelende bedrijfsleven; de jonge boerenbe-
weging, die nog zoovele mogelijkheden in zich bergt;
het organisatiewezen, dat zoo zegenrijke gevolgen ge
had heeft en nog hebben kan; dat die alle zouden zijn
gekomen, wanneer niet de oude boerenmentaliteit door
deze nieuwe gedachten was bevrucht.
En zoo zie ik in de geslaagde Raiffeisenbeweging de
groote gangmaakster van de opleving, die zich in het
agrarisch leven allerwege heeft gemanifesteerd.
Het is uitermate gewaagd een uitspraak te doen over
hetgeen er gebeurd zou zijn, wanneer bepaalde dingen
niet hadden plaats gevonden. Toch waag ik het er op
te zeggen dat een mislukking van de organisatie van
