Vermeers grootste schilderij
komt uit Edinburgh
5
Verrassing zit hem in contrast
Bijzondere theologische
interpretatie
Lezen over Vermeer
'Christus in het huis van Martha en
Maria' is voor wie het niet eerder
heeft gezien een volslagen verras
sing. Het schilderij is zó groot
(160 x 142 cm) en afwijkend van
Johannes Vermeers bekende werk
dat de toeschouwer even moet wen
nen. Samen met 'Diana en haar
nimfen' neemt het een bijzondere
plaats in op de tentoonstelling van
Johannes Vermeer die nu is te zien in
Washington en volgend jaar vanaf
1 maart tot en met 2 juni in het
Mauritshuis in Den Haag.
Het onderwerp voor 'Christus in het
huis van Martha en Maria' is gekozen uit
het Nieuwe Testament en niet uit het dage
lijks leven zoals meestal bij Vermeer. De
figuren zijn meer dan levensgroot en
bevinden zich in een vaag aangeduide om
geving, in plaats van in één van de helder
verlichte ruimtes die meestal zijn afgebeeld
op Vermeers schilderijen. Het verfgebruik
is ook verschillend. De verf is sterk ver
dund en in grote vlakken opgebracht. De
penseelstreken langs sommige contouren
overlappen hier en daar het naastgelegen
vlak. Tijdens het werkproces zijn er ver
schillende details veranderd, zoals het oor
en profiel van Christus, de vingers van zijn
linkerhand en de rand van Martha's rech
termouw.
'Christus in het huis van Martha en
Maria' is een vroeg werk van Vermeer.
Italiaanse stijl schiep verwarring
Toen Abraham Bredius, de toenmalige
directeur van het Mauritshuis, in 1901 in een
kunsthandel in Londen 'Christus in het huis
van Martha en Maria'zag, werd hij vooral
getroffen omdat 'Diana en haar nimfen'in
zijn museum met hetzelfde monogram was
gesigneerd. Op dat moment was de toe
schrijving van 'Diana en haar nimfen'onder-
werp van hevig debat. Het probleem was
juist de signatuur. Was die van Johannes
Vermeer van Delft of van de schilder Johan
van der Meer uit Utrecht? Van de laatste
wist men in ieder geval dat hij in Rome was
geweest en werkte in een Italianiserende
stijl. Uiteindelijk werd de knoop doorgehakt
en werden de schilderijen aan de Delftse
Vermeer toegeschreven.
National Galleryof
Scotland, Edinburgh
Christus in het huis
van Martha en Maria
ca. 1655
signatuur linksonder
op het bankje
doek, 160x 142 cm
Het is omstreeks 1655 ontstaan en sluit in
grote lijnen aan bij de historiestukken die
rond het midden van de zeventiende eeuw
in de Noordelijke Nederlanden werden ge
schilderd. Een afwijzende reactie doet het
schilderij geen recht. Want de verrassing
zit hem vooral in het contrast met het la
tere, meer bekende werk van Vermeer. Het
kan zijn dat het om een speciale opdracht
ging, omdat een schilderij met dit onder
werp en van een dergelijk formaat zich
niet gemakkelijk laat verhandelen op de
vrije markt. Mogelijk schilderde Vermeer
toen al genrestukken en stadsgezichten of
historiestukken in een totaal andere stijl,
maar zijn deze werken verloren gegaan.
Wat 'Christus in het huis van Martha
en Maria' zo bijzonder maakt is de geraffi
neerde, zuiver theologische interpretatie
door Vermeer van het verhaal uit het
evangelie van Lucas. Op reis met de apos
telen bereikte Christus een dorp waar Hij
werd ontvangen in het huis van de zussen
Martha en Maria. Martha zorgde voor het
eten, maar Maria zat aan Jezus' voeten en
luisterde naar Hem. De Tachtigjarige Oor
log, waarin de katholieken en protestanten
tegenover elkaar stonden, was in 1648
geëindigd. Vermeer zette in zijn schilderij
aan tot nadenken over een fundamenteel
verschil tussen katholieken en protestan
ten, namelijk de juiste weg tot de verlos
sing. Hij wijkt met de voorstelling nadruk
kelijk af van de traditie. Martha serveert
geen overvloedig maal, maar slechts een
brood. Haar centrale plaats op het doek
en de eucharistische bijbetekenis van het
brood geven haar een waardigheid die zij
in andere voorstellingen moet ontberen.
De gegevens in dit artikel zijn ontleend aan
de catalogus 'Johannes Vermeer', Ben Broos,
Arthur Wheelock, Den Haag/Zwolle, 1995.
Rabobankmedewerkers hebben ruim
1.000 toegangskaarten via de kaart in Rabo-
band 15 besteld. Ook 175 catalogi met een
soft-cover vonden via een kaart in Rabo-
band 16 hun weg. De hard-cover catalogus
met voorwoord van Herman Wijffels is vanaf
januari leverbaar en kost f62,50. Deze cata
logus kan via het formulier in het tweede
communicatiepakket bij de afdeling Repre
sentatie van Rabobank Nederland worden
besteld. Bij plaatselijke banken ontstaat
weer vraag naar 'Vermeer in het licht', het
boekje dat rond de restauratie van 'Meisje
met de parel'en 'Gezicht op Delft'werd uit
gegeven. In januari kunnen de banken een
malig, tegen kostprijs,opnieuw 'Vermeer in
het licht'bestellen.
