ras het oorlog
Beleid bijstellen
Havenblokkade
Binnenlandse produktie
Rentebeleid
7
Invloed op dagelijks leven
Om het distributie-apparaat te proberen, gaat suiker
alvast op de bon.
sen de grootmachten. De neutraliteit ver
eist dat ons land zichzelf zoveel mogelijk
kan bedruipen. Het is een les uit de Eerste
Wereldoorlog. Industrie en handel worden
zwaar getroffen en het aantal werklozen
stijgt.
De overheid gaat bepalen wat en hoe
veel er mag worden geproduceerd en stelt
prijzen vast. Ook de landbouw wordt door
de blokkade in een penibele situatie ge
bracht. In dubbel opzicht is de landbouw
afhankelijk van het buitenland. We expor
teren niet alleen veel, er worden ook veel
landbouwprodukten zoals grondstoffen
voor veevoeder geïmporteerd. Nu moet de
landbouw zich uitsluitend richten op bin
nenlandse produktie om de benodigde hoe
veelheden voedsel te kunnen produceren.
De overheid stuurt, grijpt in en steunt met
subsidies. Het aantal koeien, kippen en
varkens vermindert drastisch. Weilanden
worden akkers, veehouders worden land
bouwers.
Bij deze veranderingen moeten de Boe-
renleenbanken alert hun beleid bijstellen. De
beide Coöperatieve Centrale Banken manen
I hun aangesloten banken tot grote voorzich-
afstorten van overtollige gelden en het ver
krijgen van kredieten. De Centrale Bank
houdt er ook rekening mee dat ze zelf mis
schien moet evacueren naar achter de Wa
terlinie en huurt alvast een pand in Haarlem.
Uit de Eerste Wereldoorlog kent men de
negatieve aspecten van een neutrale status
voor de economie. Neutraliteit wordt duur
betaald. Toch wil de regering weer buiten de
oorlog blijven. Maar Nederland is voor de
oorlogvoerende mogendheden van groot
strategisch belang. Om Duitsland te treffen
begint Engeland naast een militaire ook een
economische oorlog. Duitsland voert veel
goederen in en uit via Nederlandse zeeha
vens. Daarom blokkeert de Engelse marine
de vaarroutes naar onze havens. Goederen
voor Duitsland worden uit opgebrachte
schepen gelost. Duitsland is de belangrijkste
handelspartner van Nederland en de blok
kade treft onze economie hard.
Duitsland zou graag zien dat Nederland
militair in conflict komt met Engeland. Als
klein neutraal land zit het in de mangel tus-
tigheid bij het verstrekken van voorschotten
en kredieten. De Centrale Bank in Eindho
ven schrijft: 'In het bijzonder verdient het
aanbeveling om zeer terughoudend te zijn
bij het behandelen van leeningaanvragen,
die ten doel hebben een ongemotiveerde uit
breiding van bedrijven te financieren.' Ver
der dienen de banken 'de credietverlening
onder persoonlijke borgstelling te beperken,
te waken over het geregeld betalen van de
aflossingen en van de rente, enz. Wel dient
met bijzondere omstandigheden rekening
gehouden te worden, voor zover dit met een
gezond financieel beleid in overeenstemming
is te houden'.
Tegen de overvloed van geldmiddelen die
na 1935 wordt toevertrouwd, terwijl er wei
nig vraag is naar voorschotten en kredieten,
zijn de Centrale Banken zich gaan weren
met gedifferentieerde rentetarieven en een
rente-contingenteringsregeling. Voor 'on
eigenlijke spaargelden' ofwel 'hot money'
rekent Utrecht een lagere rente. Eindhoven
beperkt de inleggingen van de aangesloten
banken van 'vluchtig kapitaal'. Deze Cen
trale Bank verwacht dat de situatie op de
geld- en kapitaalmarkt snel kan veranderen
en vindt dat de lokale banken daar snel op
moeten kunnen reageren. De debet- en cre
ditrentetarieven worden voortaan bepaald
door het Bestuur, onder goedkeuring van de
Raad van Toezicht en de Centrale Bank en
niet meer tijdens de jaarlijkse Algemene Ver
gadering. Verder dient het Bestuur te kun
nen bepalen boven welke bedragen lagere
rente over inleggelden wordt vergoed. De
banken krijgen zo de mogelijkheid tot het
voeren van een actieve rentepolitiek en
In 1898 worden de Coöperatieve Centra
le Raiffeisenbank te Utrecht en de Coöpera
tieve Centrale Boerenleenbank in Eindho
ven opgericht. Voor de oorlog heetten bij
beide organisaties de aangesloten banken
Boerenleenbanken. De naam Raiffeisenbank
voor lokale banken werd in Nederland pas
in de jaren zestig ingevoerd.
daarnaast kunnen ze zonder bezwaar de
toestroom van instabiel geld opnemen. De
Centrale Bank in Utrecht verzucht bij
monde van haar bestuursvoorzitter op
4 januari 1940: 'dat gedurende het gansche
bestaan der Centrale Bank geen bestuur
zooveel moeilijkheden te overwinnen heeft
gehad als in de laatste maanden de omstan
digheden meebrachten.' Hij weet dan nog
niet wat het Bestuur nog allemaal te wach
ten staat.
Beide organisaties beschikken over be
stuurders die de banken bekwaam door de
moeilijke jaren heen weten te loodsen. Ook
bij de overheid zitten op belangrijke posten
bekwame ministers en ambtenaren. Zonder
dwang te gebruiken slaagt het ministerie
van Economische Zaken er in om onrede
lijke prijsverhogingen tegen te gaan. Toch
stijgen de prijzen als gevolg van kostenstij
gingen op de wereldmarkt, door verhoogde
assurantiepremies en de kosten van vracht
vervoer. Hoewel er geen tekort is aan voed
sel of andere eerste levensbehoeften, zet de
overheid een landelijk georganiseerd distri
butie-apparaat op. Als eerste gaat suiker op
de bon, niet omdat ze schaars is, maar om
het systeem uit te proberen. En het werkt.
Eind september voert de overheid een auto
loze zondag in voor particulieren. Tussen
augustus '39 en maart '40 stijgen de uitga
ven van een gemiddeld Amsterdams arbei
dersgezin met 9 procent, voor voeding al
leen stijgen de uitgaven in die periode met
13 procent. Het basisbedrag voor de steun
stijgt met slechts 5 procent. Het aantal
werklozen is in maart 248.000. Iedereen
begint de gevolgen van de oorlogsdreiging
steeds meer aan den lijve te ondervinden.
2
"O
