'Voor ethiek
is geen pasklare formule'
band
Wat kan wel en wat niet. Er zijn van die grijze gebieden. Hoe beslis je,
nis je daarin terecht komt. Dat hangt af van hoe je je maatschappelijk
oeweegt. Wat zijn je nevenactiviteiten? Wat is de geestelijke bagage
die je bewust of onbewust meeneemt? Het hangt nauw samen met je
opvattingen als mens, maar zeker ook als directeur. We zullen daar niet
allemaal gelijk over denken. Daar komt nog bij dat ethische aspecten
k/vel eens op gespannen voet staan met het bedrijfsbelang. Hoewel dit
laar mijn mening op lange termijn anders ligt', aldus Jans Schepers,
algemeen directeur van de Rabobank Deventer.
Jummer 10/24 mei 1993
Schepers werkt 28 jaar bij de Rabo-
bankorganisatie. Tot 1980 was hij
werkzaam bij de Accountantsdienst
van Rabobank Nederland, daarna werd hij di
recteur van de Rabobank Zuidlaren. Sinds
1988 is hij algemeen directeur van de Rabo
bank Deventer. Schepers komt dagelijks
ethische aspecten in de besluitvorming tegen.
Echte dilemma's 'Je neemt vele be
sluiten, het ene makkelijker dan het ander. In
veel gevallen is het een kwestie van routine.
'We hebben als bank heel sterk een ver
trouwenspositie. Die extra dimensie
geeft dat je al gauw met ethiek te ma
ken krijgt.
Er zijn evenwel zo nu en dan besluiten, dat
zijn echte dilemma's. De ingewikkeldheid
neemt toe. Kan het wel of niet? Vragen, die
duidelijk met normen en waarden te maken
hebben. Je leeft tenslotte niet alleen. Je hebt
sterk met je omgeving te maken en die wordt
steeds dynamischer. Vormen van gedragspa
tronen zijn aan verandering onderhevig. Op
vattingen over bepaalde zaken wijzigen in de
loop van de tijd.'
Vertrouwenspositie De maatschappij
kijkt steeds kritischer naar banken. Zo krijgt
Schepers cliënten die precies willen weten
wat wordt gefinancierd. 'Banken hebben in
die zin een andere verantwoordelijkheid dan
andere bedrijven, daar we geld van anderen
beheren. We hebben als bank heel sterk een
vertrouwenpositie. Die extra dimensie geeft
datje al gauw met ethiek te maken krijgt. Ik
vind het ook terecht dat er groeperingen zijn
die vragen wat doen jullie met die toever
trouwde middelen.'
Ontwikkeld gevoel 'Onlangs had ik nog
een gesprek met de vrouw van een agrari
sche relatie. Zij wilde weten wat onze positie
is ten aanzien van milieuvraagstukken en of
wij geld steken in genetische manipulatie. Ze
wilde tevens weten of we financieringen ver
strekken aan de wapenindustrie en wat we
doen in het kader van ontwikkelingssamen
werking. We zullen bij al dat soort zaken iets
over ons moeten hebben van: dat gaat wel of
niet. Er is echter geen pasklare formule die
je daar op kunt loslaten. Het vraagt om een
ontwikkeld gevoel.' Schepers vraagt zich af of
je in dat 'ontwikkeld gevoel' kunt worden ge
schoold: 'Je zou je in de beginselen van de
wijsbegeerte kunnen verdiepen. Maar ik denk
dat het sterk is gebonden aan levens
beschouwelijke opvattingen. Het wordt in
sterke mate bepaald door je opvoeding, de
omgeving waarin je bent opgegroeid en tradi
ties. Die kun je moeilijk in een cursus leren.
Ik denk datje 95 procent in je moet hebben
en 5 procent kunt ontwikkelen. Maar dan
moetje er ook echt interesse voor hebben.'
Langs natuurlijke weg Schepers vindt
dat hij als directeur - en eindverantwoordelij
ke voor zijn bank - over ethiek duidelijke op
vattingen moet hebben: 'Je hebt een voor
beeldfunctie en bent toch sturend bezig. Dat
gaat meestal via gesprekken met andere lei
dinggevenden hier binnen de bank, zowel in
dividueel als collectief. Zo probeer je langs
een natuurlijke weg een aantal normen en
waarden neer te zetten en te ontwikkelen.
Menselijk gedrag leidt soms tot situaties
waar je niet overal de meetlat langs kunt leg
gen. Juist daarom is het zo belangrijk van
elkaar te leren wat wel en niet gaat. Waar je
tegen de grens aanloopt. Je kunt het be
wustzijn van je medewerkers over dit soort
vragen vergroten door er aandacht aan te be
steden.'
Geen eenheidsworst 'Dat geldt ook bij
het aannemen van nieuwe medewerkers. In
de hogere functies probeer je dan te achter-
'Zo concludeert de een: 'Dat gaat bij mij
nog net', terwijl de ander zegt: 'Nee,
voor mij houdt het hier op'. Dat maakt
zo'n beoordeling best moeilijk.'
halen hoe mensen over bepaalde zaken den
ken. Je legt ze bij hun sollicitatie een aantal
vraagstellingen voor en maakt - aan de hand
van hoe ze daarop antwoorden - een in
schatting van het ethische verantwoordelijk
heidsgevoel. Bij die vraagstellingen zijn de
antwoorden natuurlijk geen eenheidsworst.
Zo concludeert de een: 'Dat gaat bij mij nog
net', terwijl de ander zegt: 'Nee, voor mij
houdt het hier op'. Dat maakt zo'n beoorde
ling best moeilijk.'
Hellend vlak Tegen wat voor vraagstuk
ken is Schepers de laatste tijd aangelopen?
Schepers vertelt over een zaak waarmee een
relatiebeheerder naar hem toe kwam voor be
raadslaging. Een directeur - niet aandeel
houder - van een bedrijf uit zijn werkgebied
wilde een privéfinanciering voor zijn huis. Hij
wilde daarvoor een stuk minder betalen dan
de gangbare hypotheekrente. Hij dacht aan
een hypotheek tegen 5 procent. Het verschil
wilde hij afwentelen op een bedrijfsfinancie-
ring die hij tegelijkertijd zakelijk aanvroeg.
Deze bedrijfsfinanciering zou dus - om de kor
ting op de privélening te compenseren - te
gen een iets hoger percentage worden afge
sloten. Schepers: 'Dat is te vergelijken met
het betalen van smeergeld om een grote or
der binnen te krijgen. Voor zo'n beslissing heb
ik als klankbord mijn managementteam of
het bestuur niet nodig. Als we daarin mee
gaan, komen we op een hellend vlak. In de
commerciële sfeer zou over een kwart tot een
halve procent wel te praten zijn, maar voor dit
soort kortingen lenen we ons niet.'
Vergunningensysteem In een andere
zaak lagen de belangen ingewikkelder. In het
oude stadscentrum van Deventer vormt par
keren een groot probleem. Dit heeft ertoe ge
leid dat de gemeente aan zakelijke uitbreiding
een vergunningensysteem heeft vastgekop
peld. Een bedrijf dat voornemens is uitte brei-
'Soms ontdek je dat iemand op andere pun
ten de accenten legt. Dat zet je aan het den
ken en verbreedt je gezichtsveld.
den moet eerst aantonen dat het over vol
doende parkeerruimte beschikt. Het is ook
mogelijk een aantal aandelen in de BV Par
keergarage te overleggen. Dit geldt dan even
eens als bewijsstuk datje voldoende hebt bij
gedragen aan de oplossing van het parkeer
probleem, een financiële heffing is dan niet
nodig. De Rabobank Deventer bezit een pak
ket aandelen in de BV Parkeergarage. Sche
pers werd door een relatie gevraagd of hij een
deel van het aandelenpakket tijdelijk zou wil
len afstaan. Nadat de gemeente de vergun
ning voor uitbreiding zou hebben afgegeven,
zou het bedrijf de aandelen weer teruggeven.
'Dat is een transactie, waar strikt juridisch
niets op tegen is. Toch hoefje over zo'n ver
zoek niet lang na te denken. Als je daaraan
meewerkt, dan weetje datje willens en we
tens gemeentebeleid saboteert. We vinden
dat we niet kunnen meewerken aan het ont-
'Hier beland je nu in zo'n grijs gebied,
strikt juridisch kan het, maar moreel vin
den we het niet verantwoord.'
duiken van wetgeving. Hier beland je nu in
zo'n grijs gebied. Strikt juridisch kan het,
maar moreel vinden we het niet verantwoord.
Onder de afwijzing van zo'n verzoek hoeft je
relatie met zo'n bedrijf overigens niette lijden.
In deze specifieke situatie is dat geenszins
het geval geweest. Ook hier geldt dat het
goed is als je eikaars opvattingen kent, je
weet dan watje aan elkaar hebt', zo besluit
Schepers.
