Economen
hebben
gelijk: zelfs
frisse lucht
heeft z'n
prijs
band
'We zitten regelmatig
op het Frederiksplein'
Bush is verkouden, dus zakt de
dollarkoers. Saddam Hoessein
lijkt bereid tot een oplossing in
de Golfcrisis en de olieprijzen
dalen. Voor niet-ingewijden lijkt
het soms alsof de financiële we
reld van toevalligheden aan el
kaar hangt. De ingewijde eco
noom beziet hectische ontwik
kelingen van een afstand. Hij
legt verbanden, kijkt naar verle
den, heden en toekomst. Een
blikverruimend gesprek met
twee economen van de Staf-
groep Economisch Onderzoek.
Nummer 21/2 november 1990
y n feite zijn alle goederen schaars'.
Zo begint het gesprek met de econo
men Vogelaar en Van der Burg. Maar
we beginnen bij het begin: de definitie van
economie. Het is de leer van de schaarste,
het gaat over de wijze waarop je schaarse
middelen - arbeid, kapitaal, goederen en
diensten - inzet en hoe ze worden verdeeld.
Van der Burg: 'Overal zit een prijskaartje
aan. Tijdens onze studie werd altijd gezegd:
zelfs frisse lucht heeft z'n prijs. Dat merken
we nu aan de hele milieuproblematiek. Als
ergens geen prijskaartje aan zit, kan het
dus mislopen.' Vogelaar vult aan: 'Het punt
schaarste duidt er op dat er sprake is van
vraag- en aanbod-verhoudingen en dat er
prijzen tot stand komen. Daaronder horen
ook rente en valutakoersen.'
Analyse De Rabobank-economen analy
seren, verklaren, geven toekomstverwach
tingen, komen tot voorspellingen. 'Eén van
de belangrijkste taken van Internationaal
Onderzoek is het in kaart brengen van lan-
denrisico's', stelt Van der Burg. 'De bank
heeft kredieten uitstaan in landen en op het
moment dat die landen in schuldenproble
men komen en niet meer kunnen terugbeta
len, heeft de bank een probleem. We bren
gen die risico's in kaart en doen voorstellen
voor zogenaamde landenlimieten. Dan ben
je heel concreet bezig. Voor sommige landen
die op de een of andere manier betrokken
zijn bij de Golfcrisis is momenteel qua kre
dietverlening minder mogelijk, daar zijn we
extra voorzichtig.'
Toevalligheden De dollarkoers lijkt af
hankelijk van toevallige omstandigheden.
Daar kun je als econoom toch geen voor
spellingen over doen? Vogelaar: 'Dan heb
ben we het over dagelijkse fluctuaties, die
niemand kan voorspellen. Wij vinden dat
van-dag-tot-dag-gebeuren soms weieens ver
makelijk. Mensen die werken op de financië-
Ie markten reageren altijd heel direct op dit
soort verschijnselen. Dat moeten ze ook.
Daar verdienen ze geld mee. Maar dan is het
onze rol om voortdurend te wijzen op lange
termijn-ontwikkelingen. Wij zetten op een rij
wat er nu eigenlijk bijvoorbeeld de laatste
drie, vier jaar is gebeurd. We kunnen ook wat
gemakkelijker afstand nemen, omdat we er
niet direct commercieel bij betrokken zijn.'
Vooruit Vogelaar vervolgt: 'We kijken ook
vooruit. We onderscheiden ontwikkelingen
op economisch en op monetair gebied. Dus
aan de ene kant: Hoe ontwikkelen zich zaken
als investeringen, consumptie of nationaal
inkomen? En aan de andere kant: Hoe ont
wikkelen zich de rentes en valutakoersen?
We geven trends aan. Voor institutionele re
laties van het directoraat Financiële Markten
hebben we daarvoor bijvoorbeeld sinds een
paar jaar de 'Visie op 19..', een jaaranalyse.
Cliënten willen een financieel-economisch
advies. Wat kunnen ze verwachten?'
Golfcrisis Van der Burg over de Golfcri
sis: 'De prijs van olie is in de economie altijd
een mooi voorbeeld. De Golfcrisis beteken
de hogere olieprijzen en dat betekent infla
tie, stijging van het gemiddelde prijspeil. Olie
en aan olie gerelateerde produkten als elek-
triciteit en verwarming maken 8 procent uit
van ons gemiddelde consumptiepakket. En
als de prijzen stijgen, stijgt ook de rente. Dat
moetje als bank volgen.' Maar waarom stijgt
dan de rente? 'Als je inflatie verwacht, als je
verwacht dat alles duurder wordt, dan zegje
toch, laat ik nu maar kopen, want straks is
het me veel te duur', legt Van der Burg uit.
'Tenzij ik een voldoende hoge vergoeding
krijg als ik mijn geld wegzet en de aankopen
uitstel. Als de inflatie toeneemt, zie je daar
om direct dat de rente hoger wordt. Daar
hebben wij als bank geen invloed op. We zijn
gewoon volger van de markt.'
Rente Er zijn in hoofdzaak twee soorten
rente. De geldmarkt kent de korte rente voor
uitzettingen korter dan twee jaar. De kapi
taalmarkt kent de lange rente, daar worden
de gelden langer dan twee jaar uitgezet.
'Banken financieren over het algemeen een
deel van hun lange uitzettingen met korte
gelden', vertelt Vogelaar. 'Daar zit ook een
deel van de winst, omdat de korte rente
meestal lager is dan de lange rente. Als er
nu een omgekeerde rentestructuur aan
komt, dus een hoge korte rente en een lage
re lange rente, dan moet dat tijdig worden
gesignaleerd. Ook dat is onze rol. De men
sen die met geld op de balans schuiven,
moeten daarop tijdig kunnen inspringen.'
Centrale banken Waarop baseert men
een en ander? Vogelaar: 'We baseren dat
vooral op het monetaire beleid dat centrale
banken voeren of willen gaan voeren. Wij sig
naleerden zo'n twee jaar geleden al dat het
beleid van de centrale banken forser aange
zet zou worden dan in het verleden. Overi
gens wisselen die instrumenten van
monetair beleid nogal eens. Wij analyseren
nieuwe instrumenten en maatregelen van de
Nederlandsche Bank en hebben ook invloed
op de vorm en de totstandkoming van die
maatregelen. We zitten regelmatig op het
Frederiksplein in Amsterdam.
Kredietrestrictie Banken worden niet al
leen beïnvloed door economische ontwikke
lingen, maar banken beïnvloeden die econo
mie ook zelf. Banken kunnen geld scheppen.
Als banken kredieten verschaffen aan bedrij
ven, zonder dat daar lange middelen tegen
over staan, vindt er geldschepping plaats. De
Nederlandsche Bank heeft in 1989 maatre
gelen getroffen om die geldschepping wat te
beperken. 'De centrale bank is bang dat we
allemaal tegelijk ons geld gaan besteden',
vertelt Van der Burg. 'Banken moesten daar
om hun geldschepping wat beperken. Dat be
tekent lange middelen aantrekken, daar kan
men niet aankomen.'
Topics Van der Burg en Vogelaar merken
beiden een toenemende belangstelling voor
nationale en internationale vraagstukken.
Van der Burg: 'Het aantal telefoontjes neemt
duidelijk toe. Over de EMU, de Duitse een
wording, Oost-Europa, de rente. We worden
geacht daar kennis over te hebben. Bijvoor
beeld Oost-Europa. Een ondernemer denkt
dat hij daar een graantje kan meepikken en
komt met een financieringsaanvraag bij de
bank. Die komen bij ons met de vraag, wat
verantwoord is.' Vogelaar gaat verder: 'Ook
houden we ons bezig met financiële instellin
gen, overheidsfinanciën en de spaar-, ver
mogens- en woningmarkt. Verder maken we
een economisch kwartaalbericht. Dat is on
der meer bestemd voor de plaatselijke ban
ken en hun cliënten. Op Mira staat een ren-
De activiteiten Algemeen Economisch Onder
zoek en Internationaal Onderzoek onder leiding
van respectievelijk drs. Niek Vogelaar en drs.
Huib van der Burg houden zich bezig met zaken
als Golfcrisis, Europa '92, rente, valutakoer
sen, Nederlandsche Bank, Europese Monetai
re Unie, Duitse eenwording. Ze 'onderzoeken
Hoe moet de bank op economische ontwikke
lingen inspelen?
teverwachting. Onze statistici zorgen voor
cijfermateriaal en grafieken over onder meer
rentes en koersen. Die grafieken vinden gre
tig aftrek. In het Nibe-blad of een blad als
Economisch Statistische Berichten publice
ren we regelmatig. Het is goed dat we ons
extern als deskundig profileren.'
Het gesprek moet natuurlijk eindigen
met een voorspelling. Wanneer komt er
daadwerkelijk een Europese Monetaire Unie
met één centrale bank en één munteen
heid? De beide economen zijn daarover
eensgezind: 'Voor de eeuwwisseling moet
het er van komen.'