Een stukje
geschiedenis
en lange houten lineaaltjes
vrij snel rentebedragen kon
aflezen (waarschijnlijk heb
ben aangesloten Raiffeisen-
banken dit werktuig wel
aangekocht). Er waren
meerdere, soms grote en
moeilijk hanteerbare appa
raten. Bijna allemaal be
stemd voor de rentebereke
ningen op de plaatselijke
banken.
Maar de constructeurs van
kantoormachines zaten ook
niet stil. Boekhoudmachines
deden hun intree bij de ad
ministratie van (niet alleen)
de centrale bank. Geweldige
dingen, zware uitgebreide
toetsenborden op stalen on
derstellen met 'wagens' van
soms bijna een meter breed
te. Daaraan verbonden sta
len linealen, waarop door
spatiekoppen de lineatuur
van de te bewerken kaarten
was in te stellen. De hier
voor bestemde kaarten wa
ren navenant groot en
zwaar. De gegevens, die in
velerlei aangepaste vorm
daarop werden vastgelegd,
hebben het inzicht in de ad
ministratie zeer verduidelijkt
en boden ook de mogelijk
heid aan de leiding tot ana
lyseren van de bedrijfshan-
delingen.
De ponskaart kwam
En toen kwam - wat men
dacht te zijn - het einde
van alle mogelijkheden, de
HOLLERITH!!! Een mecha
nisch systeem dat gekop
peld was aan het toepassen
van electriciteit.
Het werd uitgevonden door
een Duits/Amerikaan die
aan het eind van de 19e
eeuw, resultaten van een
volkstelling vastlegde en
analyseerde. Het basismate
riaal voor dit systeem
bestond uit kartonnen pons
kaarten (ongeveer zoals de
bekende geponsde accept
girokaarten). Door deze
kaarten met hun ope
ningen - te leiden door
electrisch geladen borstel
tjes, die met elkaar contact
maakten wanneer een
ponsgaatje daartussen
kwam, konden de uitge-
ponsde gegevens op velerlei
wijze worden gecombi
neerd, vastgelegd of ge
rangschikt op enorme vellen
oaDier (od de centrale bank
werkelijk tientallen kilo's per
dag!).
Toch weer een belangrijke,
alhoewel zeer kostbare ver
betering, want niet vergeten
moet worden dat het 'fabri
ceren' van ponskaarten,
vanaf het basismateriaal
(nota's e.d.) moest gebeuren
door vele, vele jonge han
den. Zoals bekend zijn jon
gedames voor dit werk ui
termate geschikt door hun
geduld en preciesheid. Maar
de leiding van dit alles be
rustte toen uiteraard -
bij een man, die zijn vak uit
muntend verstond, maar
wél een lastige en moeilijke
kerel was.
En waar was dan wel die
grote lawaaischoppende in
stallatie met zijn sorteer-,
afdruk-, papiersnijding enzo
voort in Utrecht onderge
bracht? Aanvankelijk in een
kelder van het zeer oude
middeleeuwse bankgebouw
aan de Kromme Nieuwe
Gracht, waar men ternau
wernood rechtop kon staan
en de onfrisse grachtlucht
het openen van een
venstertje ganselijk onmo
gelijk maakte. Dat was in
1953. Niet lang daarna
werd het gebouw aan de St.
Jacobsstraat betrokken.
waar de Hollerithafdeling
een goede ruimte kreeg. Ve
len die toen in dat nieuwe
gebouw werden rondgeleid,
herinneren zich de geest
driftige uitleg die door het
hoofd van die afdeling te
sneller en veelzijdiger maar
ook veel ingewikkelder en
alleen maar te bedienen
door een massa, op velerlei
facetten daarvan gespeciali
seerde krachten. Bleef het
maar bij de geweldige com
puterinstallaties en appara-
turen die werden onderge
bracht in overweldigende
centra!
Hollerith moest plaats inrui
men voor de enorme com-
puter'fabrieken', die hun
tentakels steeds verder uit
steken vanuit Zeist, Eindho
ven e.a.
Dagelijks moeten tientallen
auto's met chauffeurs in het
gehele land, bij de plaatselij
ke banken het 'voedsel voor
de centrale computers afha
len' en het gereed produkt
weer bij de banken afleve
ren. Honderdduizenden ge
gevens, vastgelegd op aller
lei 'banden' en op tonnen
papier. Waar is het einde
daarvan? vW
berde werd gebracht.
Dat gebouw, de trots van de
gehele toenmalige Raiffei-
senorganisatie, bleek op de
eerste dag eigenlijk al te
klein te zijn en vol gebreken
helaas.
De Hollerith was nog niet
het einde van de ontwikke
lingen. De computer kwam,
zag en overwon. Oneindig
In 1984 hield dr. J. M. P. van
Oorschot - sinds 1962 als
leraar geschiedenis verbon
den aan het Eindhovense
Van der Putt-lyceum - een
lezing op de Algemene Ver
gadering van de Rabobank
Eindhoven-Noord. In zijn be
toog behandelde hij de ge
schiedenis van de organisa
tie vanaf Pater Van der Eisen
tot heden. De lezing getiteld
'Van Boerenleenbank naar
Rabobank, voor iedereen
een trilogie van geloof,
grond en goed' is op schrift
gesteld (ongeveer 20 pagi
na's) en voor belangstellen
den te verkrijgen bij de afde
ling Publiciteit van de Rabo
bank Eindhoven-Noord
(040) 43 38 33, tst. 240.
