Verslechtering
betalingsmoraaL
routes om de zaak af te handelen.' En juist
aan die betalingsbereidheid schort het
nogal eens. In het algemeen is men in ban
kierskringen niet zo erg te spreken over de
betalingsmoraliteit. Compleet in elkaar ge
zakt, zegt de een ronduit. Rekbaarder ge
worden, zegt de ander wat voorzichtiger.
Ook mevrouw Elgersma constateert dat
veel mensen die bij haar komen geneigd
zijn de banken en financieringsmaatschap
pijen verantwoordelijk te stellen voor hun
problemen. Een dergelijke houding is van
groot belang voor de bereidheid de schul
den af te lossen. 'In een vroeg stadium is
die wil, die goede moraal, er nog wel,' zegt
mevrouw Elgersma, 'maar die zakt in met
het toenemen van de problemen. Ik zeg
dan altijd tegen de mensen: Kijk eens, op
zo'n bank werken ook loonslaven. Als nie
mand meer zou betalen, zouden ook daar
ontslagen gaan vallen.'
Terechte beschuldigingen
De SWOKA-onderzoekers stellen het pro
bleem van de schuldvraag wat voorzichti
ger: 'Zonder dat de respondenten de feite
lijke schuld bij de banken en dergelijke leg
gen - men gaat er over het algemeen van
uit zelf vreselijk dom te zijn geweest en in
moeilijkheden te zijn gekomen die in feite
met wat meer eigen inzicht te voorkomen
waren geweest - leggen de meeste res
pondenten toch een zekere verwondering
aan de dag omtrent het gemak waarmee
geld te lenen is.' De onderzoekers stellen
vast dat de pure verkrijgbaarheid van de le
ning en de snelheid waarmee over het geld
kon worden beschikt belangrijke aspecten
waren voor diegenen die zij over hun finan
ciële problemen aan de tand hebben ge
voeld. 'Meestal,' zo staat in het rapport te
lezen, 'lijkt men de beslissing omtrent het
afsluiten van de lening als het ware te heb
ben uitbesteed aan de kredietgever: het
lijkt alsof men er grotendeels van uit is ge
gaan dat de lasten van de lening geen enkel
probleem zouden kunnen geven, juist om
dat men de lening überhaupt heeft kunnen
krijgen.' Het zijn ernstige beschuldigingen
die aan het adres van de financiële instel
lingen worden geuit. Zijn ze terecht?
In financierskringen sluit men de ogen be
slist niet voor de realiteit. Er zijn in het ver
leden - en dan praten we over de jaren ze
ventig - wel te vlot leningen verstrekt, die
een zeer groot risico inhielden. Er zijn fou
ten gemaakt in het acceptatiebeleid en er is
agressief geadverteerd, waarbij de nadruk
sterk werd gelegd op de snelheid en het
gemak waarmee leningen konden worden
afgesloten.
Bankiers pleiten zich wat dat betreft niet
vrij. Mr. J. M. Vullings, directeur van onze
financieringsmaatschappij De Lage Lan
den en voorzitter van de Vereniging Finan
cieringsondernemingen in Nederland
(VFN) zegt hierover:
'In de jaren zeventig stond de zon hoog aan
de economische hemel, leder jaar kenden
we een flinke salarisstijging, relatief gezien
was er een hoge inflatie. Kopen op krediet
was geen slechte zaak, je groeide er van
zelf in. Maar de tijden zijn veranderd. De in
komens stijgen niet meer, de inflatie is af
genomen. Kortom er is een nieuwe situatie
onstaan.' Met andere woorden: niemand
heeft kunnen voorzien dat de economische
situatie zich zo snel en zo drastisch zou wij
zigen. Ook in de financiële wereld heeft
men zich hierop verkeken.
Maar om nu een wetenschappelijk ant
woord op die 'schuldvraag' te krijgen is er
in de jaren 1980-81 een onderzoek ge
daan naar het consumptief krediet ge
drag van particulieren. Het werd uitge
voerd door de eerder genoemde SWOKA
en gefinancieerd door overheid en be
drijfsleven. Al jarenlang immers werd er
gekissebist over de vraag wie nu precies
schuld had aan het ontstaan van financiële
schuldsituaties, terwijl er ook steeds weer
felle discussies oplaaiden over de vraag
hoeveel mensen exact door het aangaan
van consumptieve leningen in de moeilijk
heden raakten. De ene organisatie sprak
over een 60 000 probleemgevallen, terwijl
een andere het getal 250 000 realistischer
noemde. Duidelijkheid was dringend ge
wenst en die is uiteindelijk ook verkregen.
Realistischer beeld
De onderzoekers konden - met strenge
garanties voor de privacy van alle betrok
kenen - grasduinen in de dossiers van de
kredietverleners en kregen bovendien toe
gang tot het bestand van het Bureau Kre
dietregistratie (BKR) in Tiel, waar nage
noeg alle kredieten worden geregistreerd.
Daarnaast werden zo'n 900 kredietnemers
geïnterviewd. Nadrukkelijk moet worden
vermeld dat bij het onderzoek niet betrok
ken werden: kredieten bij postorderbedrij
ven, huurschulden, onderhandse leningen,
