lijke situatie van een wankel financieel
evenwicht worden leningen aangegaan,
die niet als 'extra' worden gezien, maar
duidelijk fungeren als een verlengde van
het inkomen. Wanneer er verstoringen
optreden in dat wankele financiële even
wicht is men niet in staat deze adequaat
het hoofd te bieden. Een tegenvallende be
lastingaanslag, vervanging van de kapot
te auto of wasmachine worden betaald uit
'rood staan' op betaalrekeningen, doorlo
pende kredieten, nieuwe persoonlijke le
ningen en dergelijke kunstgrepen meer.
Op dat moment zou er eigenlijk een rood
lampje moeten gaan branden. Maar de on
derzoekers ontdekten dat de mensen in
eerste instantie geneigd zijn om op te grote
voet door te leven. Er wordt nog zorgeloos
met geld omgesprongen, terwijl het nade
rende onheil wordt gezien als een kwestie
die zich gemakkellijk met eigen middelen
laat oplossen. 'Maar,' staat in het rapport
te lezen, 'we zien dat hier geen sprake
is van een systematische planmatige aan
pak, doch veeleer van het treffen van ad-
hoc acties die, ironisch genoeg, op zich
zelf vaak slechts een verslechterd effect
sorteren.'
De niet betaalde rekeningen stapelen zich
op, aanmaningsbrieven vormen een be
langrijk deel van de binnenkomende post,
cheques zijn allang verzilverd, betaalreke
ningen vertonen een chronische debet
stand, geen enkele financier is nog bereid
krediet te verlenen. De bestedingsmoge
lijkheden dalen tot een in feite onaan
vaardbaar minimum en het besef breekt
door dat het probleem onoplosbaar is. Uit
overwegingen van trots en gêne wordt de
vuile was niet buiten gehangen, waardoor
zich een sociaal isolement ontwikkelt.
Spanningen op psychisch vlak kunnen niet
uitblijven. De onderzoekers zijn inderdaad
tijdens de gesprekken het hele scala van
depressieve symptomen zoals slapeloos
heid, agressie en angst tegengekomen.
Men raakt steeds slechter opgewassen te
gen de steeds slechter wordende situatie.
Alcohol is een vluchtweg, maar kostbaar.
Uiteindelijk ontstaan grote spanningen op
het relationele vlak, waarover men wél be
reid is te praten. En zo komt men via maat
schappelijke diensten uiteindelijk toch te
recht bij mensen als mevrouw Elgersma.
Bedrijfsblindheid
Het is een zeer gemêleerd gezelschap, dat
aan haar voorbijtrekt; jonge mensen die op
basis van een dubbel inkomen een huis
hebben gekocht, zich voor de inrichting in
de schuld hebben gestoken en bij wie om
wat voor reden dan ook een inkomen weg
valt. Mensen die van huis uit niet gewend
zijn om met geld om te gaan en daarom al
tijd in de problemen zitten, vormen ook een
deel van haar cliëntenbestand. 'Weer een
andere groep die bij mij komt bestaat uit
mensen die nooit veel geld hebben gehad
en ineens veel zijn gaan verdienen. Ze we
ten er dan echt niet mee om te gaan. Ik heb
zelfs eens een hoogleraar bij me op het
spreekuur gehad. Een goede opleiding wil
nog niet zeggen dat men met geld om kan
gaan.' Toch vertoont deze heterogene
groep twee gemeenschappelijke kenmer
ken: het zijn jonge mensen, zo tot de veer
tig jaar, en ze hebben een modaal of iets
hoger inkomen. 'Zij hebben juist de ruimte
gehad om te spelen en zijn te ver doorge
schoten. Mensen die moeten rondkomen
van een minimuminkomen zijn niet in de
gelegenheid om gekke dingen te doen.
Echt, bij die mensen zou ik graag eens een
cursus budgetteren willen volgen. Nee, het
is juist modaal en iets hoger, die de grote
hap van de problemen vormen,' aldus me
vrouw Elgersma.
Eerst wordt definanciële puinhoop exact in
kaart gebracht. Wanneer alle schuld netjes
op een rij is gezet, blijkt er maar al te vaak
een compleet ratjetoe aan schuldeisers te
zijn. Vervolgens kijkt de budgetadviseuse
naar het inkomen en de maximale aflos
singscapaciteit. Die aflossingscapaciteit is
volgens mevrouw Elgersma niet alleen af
hankelijk van het inkomen, maar vooral ook
van het uitgavenpatroon. Daar kan heel
wat aan veranderen. 'Wat ik de mensen
probeerte leren is langzaamaan te wennen
aan een ander uitgavenpatroon.
Kijk, vaste lasten heb je, zoals rente en af
lossing of huur, elektriciteit. Dat zijn din
gen waar je niets aan kunt doen. Wanneer
we de hele rij van vaste lasten hebben op
geschreven gaan we naar de andere beste
dingen kijken. En dan komt er heel veel bo
ven water. Mensen lijden naar mijn gevoel
aan een flinke portie huishoudelijke be
drijfsblindheid. Hoeveel frisdrank gebruikt
u per week? Limonadesiroop kan toch ook?
En zijn ongepelde pinda's niet net zo lekker
als gepelde? In ieder geval zijn ze veel
goedkoper. Echt, je maakt de gekste din
gen mee, mensen bijvoorbeeld die denken
dat hun kinderen per se elke dag vier verse
sinaasappelen moeten eten. Zo probeer ik
er achter te komen waar de buitensporige
dingen precies zitten en dan probeer je in
overleg te komen tot een bedrag als huis
houdgeld. Aan dat bedrag hebben zij zich
te houden, zolang we bezig zijn met het
zoeken naar oplossingen. Ik raad ze aan om
eerst de kleine schulden te betalen en
probeer de grote te bevriezen. Als ze den
ken dat ik meehelp aan het kwijtschelden
van hun schulden, dan zijn ze bij mij
aan het verkeerde adres.' In haar contacten
met de grote schuldeisers probeert me
vrouw Elgersma tot een speciale regeling
te komen, die meestal neerkomt op een
over een langere termijn uitsmeren van de
aflossing. 'Want de mensen moeten wel
kunnen blijven leven. Als je gaat knijpen
lukt het niet.' De contacten die zij heeft met
de financiers ervaart zij als prettig: 'Als
echt iedereen goedwillend is, kan er altijd
een regeling komen.'
Bereidheid tot praten aanwezig
Is die goedwillendheid er bij de financiers?
Ja zeker, wordt in die kringen allerwege
beweerd. Er bestaat altijd bereidheid te
praten over een of andere regeling, indien
dit echt nodig mocht blijken. 'Als de wil er
bij de cliënt is, is er altijd een oplossing met
ons bespreekbaar,' zegt zélfs de heer G. J.
van Ingen. Hij staat aan het hoofd van de
ruim dertig mensen tellende afdeling In
casso- en Beslagzaken van Rabobank Ne
derland. Hier komen de meeste Raboban-
ken terecht, wanneer hun cliënten niet rea
geren op eerder ontvangen aanmanings
brieven om tekorten aan te zuiveren of
schulden te voldoen. 'Dikwijls is het een
wikken en wegen bij het zoeken naar die
oplossingen, waarbij het toch noodzake
lijk is snel en alert te reageren. Als de zaken
te lang blijven doorsukkelen, ziet niemand
meer door de bomen het bos. In principe
zijn wij niet voor kwijting van de schulden
en ook niet voor rentekortingen. Het is een
onverteerbare zaak om verschillen in je re
laties aan te brengen. Maar aan de andere
kant, als iemand zulke gigantische schul
den heeft, dat de vordering zijn leven lang
als een zwaard van Damocles boven zijn
hoofd blijft hangen, dan komen we wel tot
een verantwoorde en haalbare regeling. Je
moet iemand immers de kans geven om
weer op te krabbelen en opnieuw te begin
nen.' Een vluchtige blik op de financiële
staten van de incassoafdeling leert dat de
Rabobanken daarvoor jaarlijks een flinke
financiële veer laten. 'Maar,' klinkt de be
minnelijke stem van Van Ingen nu drei
gend, 'de cliënt moet wel de wil tonen om
tot een regeling te komen. Als blijkt dat hij
de zaak beduvelt of uit is op een totale
kwijting, dan kennen we wel andere mars-
