™s
»":xf
rende uitdrukkingen. Die registreren beide
taaisprokkelaars dan om ze zodoende voor
het nageslacht te hebben bewaard. Cor
Swanenberg realiseert zich dat veel dialec
ten al heel wat te lijden hebben gehad.
Streekelementen in het taalgebruik van
kinderen worden op de lagere school (met
T^e', zèike mót.
SomtedskektZe^-?er^antf0üVV(,.
Soms kil1(1 L
grote gretigheid) uitgebannen, en dan is
het nog maar een kleine stap om de streek
taal als zodanig in een verdomhoekje te
duwen. Er bestaat een tendens om alles
wat met het dialectgebruik in verband
staat als 'behoudend' af te doen. Een jaar
of tien geleden is Cor Swanenberg zo be
gonnen met inventariseren in de streek van
'hijgen en zijgen'. En reken maar dat de
mensen in het land van de heggen nog
heel wat wisten te zeggen. 'Mits je ze ten
minste eenmaal op hun praatstoel had,' te
kent interviewer Swanenberg hierbij na
drukkelijk aan.
Vertrouwenszaak
Het stellen van gerichte vragen bijvoor
beeld heeft geen enkele zin. Wanneer je
'de boer op gaat' om uitstervende spreu
ken op te tekenen dan belooft slechts één
methode redelijke kans op succes: je gaat
ergens gewoon eens 'buurten'. Cor Swa
nenberg moet zien het vertrouwen te win
nen en dat is lang niet altijd even gemakke-
Marti/n was
lijk. Mensen worden tegenwoordig hoe
langer hoe meer argwanend: 'Hoe vaak
lees je niet dat vreemd volk zich met duis
tere bedoelingen ergens probeert binnen
te praten. Ter geruststelling zijn mijn con
tactpersonen dikwijls ook van de partij als
ik bij iemand afspreek. En het frappante is
dat juist bejaarden die beginnen met te
genstribbelen ('ik weet toch niks...') dik-
1 8 wijls het mooiste materiaal aandragen. Je
haalt mensen toch enigszins uit hun gewo
ne doen, wat het risico inhoudt dat men
niet meer zichzelf blijft. Sommige zegslie
den voelen zich behoorlijk geremd door de
aanwezigheid van een meeluisterend
bandopname-apparaat. Een vermanend
'dat meugde niet opnemen...', klinkt nogal
eens wanneer bepaalde misstanden uit de
'goeie' oude tijd of misdragingen van nota
belen de revue passeren. Maar alles bijeen
genomen komt er toch heel wat boven
Jan,' stelt Cor Swanenberg tevreden vast.
Hij tracht een beeld te schetsen van de om
standigheden waarin zijn informanten
veelal verkeerden voor ze terecht kwamen
in een kraakhelder bejaardenhuis. 'Bijna
middeleeuws is er hier en daar nog geleefd
als je die verhalen zo hoort... Luxe in de
vorm van stromend water of elektrische
verlichting hebben sommigen nauwelijks
gekend. Een praatje over hun vak is door
gaans een mooie springplank naar allerlei
andere verhalen. Daar komen dikwijls de
mooiste gezegdes en uitdrukkingen bij aan
bod en die vinden dan - hier en daar wat
bewerkt - hun neerslag in mijn verhaaltjes.
Platte platen
De verknochtheid van Cor Swanenberg
aan de streek rond Berlicum, Nuland, Ros
malen en Milrode is boven iedere twijfel
verheven.
Het getuigt er al van in een paar naar An-
toon Coolen ruikende bundels vol jeugd
herinneringen. Ze dragen de titels als 'Van
hemels licht en hellevuur' of 'Van oorlog,
overvloed en onvrede'. 'Nou houdoe dan'
zal straks de trilogie over het 'huukske
zand' van Swanenbergs jeugd besluiten.
De bemoeienissen van de onstuitbare le
raar Engels met de streektaal omvatten
nog aanzienlijk meer. Samen met echtge
note Nelleke staat hij in traditionele kledij
veelvuldig op de planken om er voordrach
ten te houden. De ene keer vormen bewo
ners van een bejaardencentrum een dank
baar publiek, dan weer vraagt een plaatse
lijke Rabobank het duo de jaarlijkse alge
mene vergadering op te luisteren. Zo vreet
de met vlijt beoefende liefhebberij in huize
Swanenberg doorlopend tijd. Drie bundels
vol streektaaljuweeltjes en twee 'platte'
platen vormden de oogst, ten minste tot
dat de kiel werd gelegd voor 'Dur de bank
hene'.
Onverbloemd
Swanenbergs geschriften getuigen stuk
voor stuk heel duidelijk hoe in vroeger
jaren het leven van de (eenvoudige) Bra
bantse bevolking was doordrenkt met reli
gieuze elementen. Een menigte andere uit
drukkingen zijn weer rechtstreeks ont
leend aan de naaste omgeving. 'Mensen
waren erg op zichzelf aangewezen, vroe
ger,' verduidelijkt onze schatgraver. Het
heeft flink wat uitdrukkingen in onver
bloemde taal opgeleverd. Boerderij, stal,
poepdoos of wat daarmee annex is, spelen
een centrale plaats in het spraakgebruik.
Voorbeelden liggen voor het oprapen:
boerderijen zijn met hun kont aan de
weg gebouwd en met de aanduiding 'zwa
re kost' is in het Maasland gewoon een pri
ma partij stalmest bedoeld.
Mondjesmaat
Volgens een afgekloven boekbesprekers
aanprijzing zou 'Dur de bank hene' echt
een boekje zijn om in een ruk uit te lezen.
Het is nu juist een raad die beslist niet dient
te worden opgevolgd. Pas door de tekst
mondjesmaat te consumeren en door nu
op
de
kaast.
Miei
t \s 'n verwaand SP verwend.
struntje- fp groot Pn is zee
Ze
voe/t
zich te
n dikke r
allemaal
kloren o
Het is
I bóks zit te
Qe nieuwe i
